Wereldkampioen schaken Gary Kasparov oogt een tikje misplaatst in het beroemde Londense Savoy Hotel, gewoonlijk het verblijf van hooggeplaatste Britse politici of rijke Amerikaanse toeristen in bontgeruite golfpantalons. Aan de vooravond van het wereldkampioenschap geeft hij in een interview zijn visie op de rol van computers in zijn (schaak)leven, de strijd tegen Deep Blue, Internetschaak, en AI.
In zijn suite met uitzicht over de Thames, een oase van rust, ver weg van de drukte in de grote stad, heeft de uiterst beweeglijke schaakcoryfee maar weinig aansporing nodig om zijn visie op alle mogelijke zaken te ontvouwen, of het nu gaat om het binnensmokkelen van computerspelletjes in Rusland ten tijde van de Koude Oorlog, of zijn gevecht met Deep Blue, de supercomputer van IBM.
Gary, je bent opgegroeid onder het voormalige communistische sovjetregime. Waren er toen in Rusland al computerspelletjes?
Nee, officieel tenminste niet. Dat kwam omdat er simpelweg nauwelijks computers waren. En de weinige computers d�e er waren, stonden onder voortdurende staatscontrole.
Maar er waren natuurlijk altijd gehaaide lieden die computerapparatuur binnen wisten te smokkelen, en mensen zoals ik, die het land binnenkwamen met computerspellen en andere software in de dubbele bodem van hun koffers.
Ik was in 1988 waarschijnlijk de eerste Rus met een eigen faxapparaat. Officieel niet toegestaan natuurlijk, maar ze waren wel bereid even de andere kant op te kijken voor de wereldkampioen schaken.
Wat was het eerste computerspelletje dat je speelde?
In 1983 speelde ik in de halve finale tegen Victor Korchnoi, in een toernooi dat werd gesponsord door Acorn Computers. Ik kreeg toen een computer van ze waar ook een aantal hele simpele spelletjes op stonden. Als ik het me goed herinner, waren dat arcade-games als Space Invaders en Pong en dergelijke.
Ik weet nog goed dat ik me toen direct realiseerde wat meer geavanceerde, krachtiger computers zouden kunnen betekenen voor de ontwikkeling van mijn eigen spel, het schaken. En pats, voor ik het wist zat ik, samen met mijn secondanten, voortaan alle zetten en partijen te analyseren met behulp van de computer.
Het komt misschien wat merkwaardig over op de lezers, een wereldkampioen schaken die zijn partijen voorbereidt op de computer. Wat voor computer gebruik je daarvoor, en wat voor programmatuur?
Ik heb al zo veel computers gehad, sinds het midden van de jaren tachtig… Ik kan misschien beter vertellen wat ik n� heb. Ik heb een laptop, een Toshiba 4080, en een desktop-pc voor in mijn kantoor in Moskou – het hoofdkwartier van al mijn operaties -, een Hewlett Packard. En wat de programma’s aangaat: ik gebruik vooral Hierarchy, Fritz en Junior.
Ik kan tegenwoordig met de computer in één uur in mijn eentje meer doen dan tien jaar geleden in vijf uur met drie secondanten.
Secondanten
Maar je werkt nog wel steeds met secondanten?
Jazeker, vooral tijdens de voorbereidingen voor een belangrijke match. Standaard bestaat mijn voorbereidingsteam voor grote toernooien nu uit een paar secondanten en ten minste twee à drie computers. Ik werk meestal op mijn desktop-pc, terwijl de secondanten op laptops werken. Maar we wisselen heel vaak. En als ik op reis ga, neem ik een van de laptops mee.
Eén secondant heeft een database waar al mijn partijen en strategieën in staan, terwijl de ander al mijn zetten voor nadere analyse in de database invoert. Vroeger kon ik moeilijk sparringpartners vinden, omdat ik veel sneller was dan mijn tegenstanders. Maar tegenwoordig kunnen ze het me, met behulp van de computer, knap lastig maken.
Mijn hele hardwaresysteem is portable. Het lijkt soms wel Houston Control op wieltjes.
Je had het eerder over simpele spelletjes uit de beginjaren van de computer. Speel je tegenwoordig ook nog zogenaamde ‘moderne’ spelletjes als Tomb Raider, Quake, Resident Evil of Civilisation?
In 1986 besloot ik te stoppen met het spelen van die spelletjes. Ik vond het gewoon te verslavend. Het zou vroeg of laat ten koste van het schaken gaan.
Het klinkt misschien een beetje saai, maar ik vind echt dat de jeugd van tegenwoordig overspoeld wordt door een continue stroom uitermate gewelddadige spelletjes, en ik vind dat een zorgelijke ontwikkeling. Er is niks mis met spelletjes als Tomb Raider, zolang het qua speeltijd een beetje binnen de perken blijft. Maar zo’n stortvloed aan openlijk geweld en bloederige taferelen als kinderen nu onder het mom van amusement krijgen voorgeschoteld met programma’s als Resident Evil en Quake… Dat móet wel een vergiftigende uitwerking hebben op makkelijk te beïnvloeden jonge mensen.
Je zou er zelf dus de voorkeur aan geven dat jongeren wat erudietere spelletjes zouden spelen als Civilisation en – natuurlijk – schaak?
Absoluut! En schaken uiteraard een beetje meer dan Civilisation. Wat had je anders van mij verwacht! (Lacht). In onderzoeken wordt altijd weer aangetoond dat schaken een heel heilzame invloed heeft op de geest van jonge mensen. Het leert ze om zich ergens op te concentreren, het vergroot hun analytisch vermogen en het geeft ze stabiliteit en rust. Schaken is ongetwijfeld geen panacee voor alle ellende in de wereld, maar ik ben er wel van overtuigd dat het, zoals de Duitse grootmeester Tarrasch een eeuw geleden al schreef, "de mensen gelukkig kan maken".
Kunstmatige intelligentie
Kunstmatige intelligentie – of AI zoals het meestal wordt genoemd – is een bron van inspiratie voor sciencefictionschrijvers en een potentiële groeisector voor computertechnici en bedrijven. Denk jij dat machines met kunstmatige intelligentie ooit het niveau bereiken dat ze grootmeesters als jou kunnen verslaan met schaken of, erger nog, een greep kunnen doen naar de wereldheerschappij?
Iedereen heeft het over de wet van Moore, die zegt dat de prestaties van microprocessors elke anderhalf jaar met een factor twee toenemen. Maar ik ben van mening dat de mensheid ook groeit en zich verder ontwikkelt, dus ik maak me daar niet zo veel zorgen om.
Maar wat kunstmatige intelligentie als zodanig aangaat, ben ik het absoluut niet eens met al die zogenaamde deskundigen die stellen dat AI gebaseerd moet zijn op de menselijke geest. Alsof een machine alleen intelligent genoemd kan worden als hij denkt als een soort surrogaat menselijk brein. Als ik een beslissing neem die voor 5 procent is gebaseerd op berekening en voor 95 procent op intuïtie, en een computer komt tot dezelfde beslissing op basis van 95 procent berekening en 5 procent intuïtie, dan is dat wel degelijk kunstmatige intelligentie, zij het in een andere vorm. Het blijft een vorm van intelligentie.
Als er resultaat mee wordt bereikt, zullen we moeten toegeven dat er bij de benadering van vraagstukken en problemen ook buiten de menselijke geest denkprocessen kunnen plaatsvinden. Ik zou daar bovendien aan willen toevoegen dat schaken bij uitstek geschikt is voor het testen van nieuwe ontwikkelingen op AI-gebied.
In 1996 en 1997 werd je direct geconfronteerd met kunstmatige intelligentie, toen je het in een spectaculair toernooi opnam tegen Deep Blue, de supercomputer van IBM. Die matches haalden over de hele wereld het nieuws. Zag je er niet tegenop om tegen een machine te moeten schaken?
Het aardige van een wedstrijd tegen een menselijke tegenstander is dat je zijn geestestoestand kunt peilen, dat je een psychologische strijd tegen hem kunt voeren. Zo’n supercomputer geeft echter geen krimp. Je kunt zijn ogen niet zien, je kunt niet zien of hij begint te zweten wanneer je hem onder druk zet. Het lijkt een volkomen zielloos apparaat, en dat is ietwat verontrustend, om het zacht uit te drukken.
Maar ik kan me erop beroemen – hoewel de wedstrijd met 3,5 tegen 2,5 als gewonnen door Deep Blue de boeken in is gegaan – dat hij tijdens de tweede partij in de match van 1997 maar liefst drie keer is gecrasht. Machines zijn dus in ieder geval niet onfeilbaar.
Maar om nog even terug te komen op je oorspronkelijke vraag of de mensheid overvleugeld wordt door supercomputers of robots… Wat schaken betreft: zolang niet elke partij wordt gewonnen door machines, is de mens nog volop in de strijd. En dat zie ik de eerstkomende vijftig jaar nog niet veranderen.
Wat heeft de komst van Internet voor jou en andere schakers betekend?
Het Internet is als het ware gemaakt voor online schaken. Via Internet kun je spelen met wie dan ook, waar ter wereld, je kunt les nemen bij grootmeesters, live wedstrijden volgen: alles kan! En op mijn nieuwe website kunnen honderden miljoenen mensen die van schaken houden maar niemand hebben om mee te spelen, hun hartstocht voor het schaken met anderen delen.
Na voetbal is schaken het populairste spel ter wereld, en op een website als http://www.KasparovChess.com kunnen schakers en schaakfans hun hart ophalen.
Internetschaak
Je had al een tijdje een website voor de fans. Maar wanneer heb je besloten voor het grote Internetgeld te kiezen en je eigen, volwaardige online onderneming op te zetten?
KasparovChess Online Inc is opgericht in juni 1999.
Maar, anders dan bij een heleboel bedrijven die quasi worden geleid door een of andere beroemdheid wiens – doorgaans zeer goedbetaalde – taak louter bestaat uit het toelachen van de camera, ben ik als bestuursvoorzitter zeer direct betrokken bij alle activiteiten. De onderneming is mijn geesteskind en ik speel dan ook een zeer actieve rol bij de vormgeving van het bedrijf.
Er is waarschijnlijk, net als bij de meeste andere startende dotcombedrijven, ook aardig wat tijd gaan zitten in de fase tussen het concept en de daadwerkelijke start van de onderneming?
Dat is zeker waar. Het tweede halfjaar van 1999 is volledig besteed aan het rekruteren van een internationaal team van zo’n zeventig medewerkers, en aan het opzetten van kantoren in maar liefst vier verschillende landen. New York is het managementcentrum, Tel Aviv is het technologische centrum waar alle webfaciliteiten worden ontwikkeld, terwijl Moskou het creatieve hart van het schaakbedrijf vormt. En nu hebben we dus een vestiging in Londen geopend van waaruit we de Europese markt gaan bestrijken.
Hoe zou je kort omschrijven wat je online schakers met KasparovChess.com te bieden hebt?
We willen schakers online toegang verschaffen tot een faciliteit met de intimiteit van een schaakclub en de onbegrensde informatiemogelijkheden van een instituut als CNN, via een website die bruist van energie, 24 uur per dag, 7 dagen per week.
Het klassieke schaken lijkt een één-op-één-activiteit. Denk jij dat de elektronische, computergestuurde variant een verschuiving richting online schaken met meerdere spelers tegelijk zal inleiden?
Ik denk dat één-tegen-één-partijen nog steeds de hoofdmoot vormen. Maar de komst van de computer heeft ontegenzeggelijk fantastische mogelijkheden gecreëerd voor allerlei online opties voor meerdere spelers. Ik kan je daarvan een hele reeks schitterende voorbeelden van geven. Bij de betere schaaksites heb je de mogelijkheid een simultaan te geven op wel dertig borden. En zelf heb al in 1998 Advanced Chess geïntroduceerd, met de optie ‘Mens en Computer tegen Mens en Computer’.
In 1999 heb ik deelgenomen aan een legendarisch, vier maanden durend spektakel onder de ambitieuze titel "Gary Kasparov tegen de Rest van de Wereld", dat werd gespeeld op de Microsoft Gaming Zone van http://www.msn.com. Ik weet natuurlijk wel dat zo’n ambitieus waagstuk voor de meeste mensen te hoog gegrepen zal zijn, maar er bestaan soortgelijke online mogelijkheden met minder complexe opties voor meerders spelers, bedoeld voor mensen die van een redelijk pittige uitdaging houden. Ik zou tegen de mensen willen zeggen: gewoon doen! Want laten we wel wezen, een leven zonder risico’s is toch ook niet alles?
Jonathan Webster, freelance medewerker
Kasparov in vogelvlucht
Gary Kasparov kan bogen op een bijzondere etnische achtergrond, door hemzelf betiteld als ‘een explosief mengsel’. Hij wordt op 13 april 1963 geboren in Bakoe, Azerbeidzjan, als zoon van een joodse vader en een Armeense moeder. Beide ouders zijn ingenieur en behoren tot de intelligentsia.
De kleine Gary leert al schaken als hij pas vijf jaar oud is, en wordt direct door de plaatselijke vertegenwoordigers van de Communistische Partij voorbestemd voor een grootse sportieve toekomst.
In 1976 en 1977 wint hij twee jaar achtereen het Sovjet-Jeugdkampioenschap voor spelers onder de achttien. In 1979 behaalt hij zijn grootmeesterstitel.
Het is dan nog slechts een kwestie van tijd voor hij tegen Anatoly Karpov, regerend wereldkampioen en held van het communistische systeem, zal oplopen – tot grote ergernis van de centrale Communistische Partij.
Kasparov ergert de Partij zelfs zodanig dat het hoofd van het schaakdepartement van het Sovjet-Sportcomité hem in 1981, wanneer hij zijn eerste Sovjet-kampioenschap binnenhaalt, plompverloren toebijt dat "ze al een kampioen hebben en dat ze geen behoefte hebben aan een tweede".
Een van de hoogtepunten van Kasparovs carrière is zijn eerste grote match tegen Anatoly Karpov in 1984. Hoewel het na 27 partijen 0-5 in zijn nadeel staat, wil de jonge uitdager van geen opgeven weten. In de drie daarop volgende maanden krabbelt Kasparov weer overeind en begint hij zelfs al weer een serieuze bedreiging te vormen voor de kampioenstitel van Karpov. Dat is het moment voor Florencio Campomanes, president van de Sovjet-gezinde FIDE, de Internationale Schaakfederatie, om de match te stoppen, onder het sluwe voorwendsel dat ‘beide spelers de uitputting nabij zijn’.
Afgezien van de eerder genoemde, bloedstollende toernooien tegen Deep Blue, de schaakcomputer van IBM, verkeert Gary Kasparov in 1998 niet in topvorm, zoals hij zelf nu ook ruiterlijk toegeeft. Maar de nummer 1 van de schaakwereld blijft niet bij de pakken neerzitten. In 1999 maakt hij zijn eerste plaats weer glorieus waar met een paar zeer spectaculaire overwinningen, waaronder een heel fraaie in ons eigen Wijk aan Zee, in januari 1999, en die in het Spaanse Linares in maart 1999.
Kasparov heeft het wereldkampioenschap schaken al vijftien jaar in handen, en weet er ook nog eens vele miljoenen aan over te houden.
Nevenactiviteiten
Roem en rijkdom verhinderen Gary Kasparov niet om tijd vrij te maken voor allerlei activiteiten ten behoeve van charitatieve doeleinden.
Hij werkt al tien jaar mee aan het geldinzamelingsproject van Foyer Handicap in Genève, een instelling die steun verleent aan mensen met een lichamelijke handicap. Hij geeft ten minste één simultaan per jaar voor het goede doel. Onlangs hielp hij Kisharon, een in Londen gevestigde charitatieve instelling voor kinderen, op die manier met het ophalen van maar liefst honderdduizend dollar. Om de twee jaar steunt hij een Russisch kind van kansarme ouders om met een volledige beurs naar een veertiende-eeuwse public school in het Britse Oakham te gaan. En zo zijn er meer voorbeelden te noemen..
Kasparov is, met zijn vlijmscherpe intellect en snedige antwoorden, een graag geziene gast in het lezingencircuit, waar hij evenveel verdient als met een professionele schaakpartij (ergens tussen de dertig- en vijftigduizend dollar).
Zijn buitengewone successen hebben van Kasparov bepaald geen ‘bon-vivant’ gemaakt. Integendeel zelfs: hij rookt niet en drinkt vrijwel niet; hij werkt liever achttien uur per dag aan het verwezenlijken van zijn sportieve en zakelijke doelen.
Thuis in Rusland werkt Gary in een kantoor in Moskou, dat fungeert als het creatieve en sportieve centrum van zijn uitdijende schaakimperium.
Wereldkampioenschap
Kasparov speelt tegen de nummer 2 van de schaakwereld, Vladimir Kramnik (een oud-leerling van Kasparov) om de wereldtitel van 8 oktober t/m 4 november in Londen.
Websites
Momenteel legt de wereldkampioen – met zijn collega’s van KasparovChess – de laatste hand aan zijn website, als voorbereiding op het komende marketingproject in Amerika en elders, waarbij KasparovChess.com onder meer ook gaat adverteren op de site van Yahoo.
Om te zien wat KasparovChess Online te bieden heeft, dient men in te loggen op http://www.KasparovChess.com.
Er is ook een site voor de fans van Gary Kasparov: http://www.clubkasparov.ru
En wie coûte que coûte met zèlf met hem wil communiceren, kan zijn vragen rechtstreeks naar Kasparov@totalchess.ru mailen.
