Na de beursgang van Internetbedrijf World Online knalden vorige week niet alleen de champagnekurken in huize Nina Brink. Ook de Zwitserse familie Sandoz zal ongetwijfeld een feestje hebben gevierd. De familiestichting heeft namelijk miljarden guldens verdiend aan de notering van World Online aan de Amsterdamse AEX. Niet dat de Zwitsers dit geld hard nodig hebben – de familie was al goed voor vele miljarden guldens – maar toch, een extraatje van nog eens elf miljard op een maartse vrijdagmiddag is natuurlijk nooit weg.
In al het mediageweld rondom de beursgang van World Online is de Sandoz-fondation de famille buiten schot gebleven. Ongetwijfeld tot groot genoegen van Sandoz zelve, want zoals zovele familie-imperia – denk aan de Brenninkmeijers en Fentener van Vlissingens in Nederland – mijdt ook deze stichting de publiciteit. De geringe aandacht voor de Zwitsers is onterecht, want de familie heeft een grote rol gespeeld in het korte leven van World Online en staat min of meer aan de basis van de huidige miljardendans. Bovendien heeft de vermogende en kunstzinnige familie een rijke geschiedenis met uiteraard enkele affaires.
Oprichter en directeur van World Online Nina Brink ging in de zomer van 1998 op zoek naar nieuwe investeerders voor haar bedrijf. Zij beschikte weliswaar over enkele geldverstrekkers, maar voor expansie in het buitenland was meer geld nodig. De speurtocht van Brink leidde tot in de Zwitserse hooglanden, alwaar zij de steenrijke familie Sandoz wist te strikken. Niet veel later toverde de topvrouw ook Intel als nieuwe investeerder uit de hoge hoed. Sandoz investeerde ruim 660 miljoen gulden in het Internetbedrijf – een deel in geld en een deel in de vorm van achtergestelde leningen – en verwierf daarmee een meerderheidsbelang in World Online. En de oogst is aanzienlijk. De beursgang van dit bedrijf leverde de familie meer dan 200 miljoen gulden op. Het resterende belang van Sandoz is ongeveer elf miljard gulden waard. Een demonstratie dat deze familie het Zwitserse bankieren tot in de vingertoppen te beheerst.
Smet
De familie Sandoz verwierf zijn bekendheid meer dan een eeuw geleden. In 1886 startte Edouard Sandoz een bedrijf dat synthetische verf ging produceren. De ‘familievader’ beschikte klaarblijkelijk over een zakelijk instinct dat ook latere generaties kenmerkt, want reeds onder zijn leiding groeide zijn onderneming uit tot een grootmacht, die ook medicijnen ging produceren. Ook in de twintigste eeuw groeide Sandoz S.A. gestaag door en legde het fundament voor het huidige miljardenvermogen van de familie. Toch heeft dit bedrijf flinke smetten op het blazoen. Het Zwitserse tijdschrift Beobachter neemt Sandoz op in de lijst van bedrijven die gedurende de Tweede Wereldoorlog dwangarbeiders inzetten in hun Duitse filialen.
In de jaren zestig kreeg het chemische concern internationale bekendheid toen een van de eigen producten, LSD, uitgroeide tot een veelgebruikte drug. Een volgende zwarte bladzijde uit de bedrijfshistorie is van recenter datum: een milieuramp in 1986. Een chemische opslagplaats aan de Rijnoever bij Schweizerhalle vloog in de brand. Dertig ton aan chemische producten stroomde de rivier in.
Kunst
De zoons van de oprichter waren geen harde zakenlui zoals hun vader. Zij waren vooral gegrepen door kunst. Maurice-Yves Sandoz, die leefde van 1982 tot 1958 was een vermaard componist en zijn broer Edouard-Marcel (1881-1971) hield zich bezig met schilderen en beeldhouwen. Edouard-Marcel, de oudste zoon richtte in 1964 de Sandoz familiestichting op. Doelstelling van deze organisatie was het door vader Edouard verdiende geld op een verstandige manier te besteden, waarbij het stimuleren van ondernemerschap centraal staat – uiteraard in de humanistische geest van de oprichter. Dit laatste betekent dat Sandoz in ieder geval pretendeert niet alleen vanuit winstoogmerk te handelen.
De stichting treedt onafhankelijk van het chemische familiebedrijf op. Wel heeft de organisatie een belang van 4,2 procent in de onderneming, die in 1996 fuseerde met het eveneens Zwitserse Ciba tot de nieuwe grootmacht Novartis. Deze entiteit is inmiddels doorgedrongen tot de top-100 van de lijst die zakenblad Forbes samenstelt van de grootste bedrijven ter wereld. Het belang heeft een waarde van bijna 10 miljard gulden.
Nieuwe markten
De familie Sandoz houdt zich inmiddels met vele andere zaken bezig dan alleen de chemie. Onder leiding van een nieuwe generatie hebben de nazaten van Edouard inmiddels de groeiende markt van de telecommunicatie ontdekt. Dat past in de traditie: het is namelijk de bedoeling dat elke generatie zich met nieuwe markten gaat bezighouden. En telecom past binnen een ander streven van Sandoz: industrieën aanboren die innovatief en veelbelovend zijn en daardoor geschikt voor langlopende investeringen.
Dat de huidige voorzitter Pierre Landolt, ook een nazaat van Sandoz, besloot geld te steken in World Online is dus niet vreemd. Daarnaast zit de stichting ook in het Britse telecombedrijf Interoute. Deze onderneming is inmiddels actief in elf Europese landen, waaronder Nederland. De familie heeft verder Interoute gesteund bij het opzetten van I-21, dat een breedbandig netwerk aanlegt in Europa.
Dit is nog lang niet alles, want de portefeuille van de rijke familie omvat tal van andere ondernemingen. Zo heeft Sandoz de eigen Banque Edouard Constant opgezet, vernoemd naar de familievader. Verder zit de stichting in het beroemde hotel Beau-Rivage in Lausanne. Sandoz investeerde ook in klokkenmaker Parmigiani en de Zwitserse krant Le Temps.
Zoals het een goed familie-imperium betaamt, besteedt Sandoz ook geld aan kunst en cultuur. In de geest van de kunstzinnige voorvaderen heeft de stichting ‘Fems’ (Fondation Edouard et Maurice Sandoz) in het leven geroepen. Fems heeft een prijs ingesteld voor een kunstenaar die een groot cultureel project wil uitvoeren.
Brazilië
De huidige pater familias Pierre Landolt moet dus samen met zijn twee broers en een zuster een rijk bestieren met daarin een keur aan activiteiten. Het centrum daarvan is inmiddels verplaatst naar een landgoed in Brazilië. De in Parijs geboren miljonair ging in eerste instantie namens het bedrijf Sandoz naar Zuid-Amerika, maar besloot na enige tijd zelfstandig verder te gaan. Met steun van de familiestichting kocht hij een flink stuk land in Brazilië en bebouwt dit. Op zich is de organisatie terughoudend in het verstrekken van geld aan familieleden. Iedere verwant die een bijdrage wenst, moet hiervoor een plan voorleggen aan alle andere leden van de familie. Pas als iedereen overtuigd is, wordt het geld verstrekt.
"Het is natuurlijk een enorme opgave om het familiekapitaal te beheren", zegt Landolt in het Zwitserse blad Cash tijdens een van zijn weinige interviews. Hij geeft in hetzelfde vraaggesprek aan optimistisch te zijn over de toekomst van de stichting. In de geest van zijn overgrootvader zal hij met zijn investeringen vooral proberen de Zwitserse economie te versterken. Af en toe is een uitstap naar het buitenland gerechtvaardigd, zoals bij World Online. Gezien de verdiende miljarden zal de zakenman Edouard niet kwalijk nemen.
