Als een sluis niet meer open kan, is dat niet alleen vervelend voor de binnenschipper of de jachtmens. Laten de spuisluizen in de Afsluitdijk het bijvoorbeeld afweten, dan loopt langzaam het hele land onder water. Want de Rijn blijft gewoon doorstromen. De kans dat het vanwege een millenniumbug over een tijdje zover zal komen, mogen we evenwel gering achten – zo niet uitgesloten. Want de Directie IJsselmeergebied van Rijkswaterstaat, die daarover gaat, heeft in de vitale systemen bitter weinig millenniumbugs gevonden.
Bitter weinig? "Nou ja, het is bijna schokkend om te zien hoeveel ophef er over het millenniumprobleem is gemaakt en hoe weinig je dan uiteindelijk vindt," zegt ing. Johan Blankestijn, projectleider civiele kunstwerken van die Directie. "Een tijd geleden nog hoorde je van die verhalen dat na de jaarwisseling de bruggen niet meer open of dicht kunnen en dat alle stoplichten altijd op rood of op groen blijven staan, maar dat zijn allemaal Indianenverhalen gebleken." Ze komen zelfs niet in de buurt van zoveel ellende.
Stoplichten
Bruggen en sluizen, en verkeersregelinstallaties (wat andere mensen ‘stoplichten’ noemen), dat zijn de voornaamste objecten waarmee Blankestijn van doen heeft. "In de bruggen en sluizen zit veel plc-besturing (programmable logic controller), net als in liften en dergelijke. In die systemen hebben we geen problemen gevonden. We hadden daarbij het voordeel dat onze directie de boel in een vrij vroeg stadium gestandaardiseerd heeft en dat nu alle ongeveer tachtig systemen in ons gebied van één merk zijn – dat bovendien millennium-proof bleek te zijn. Ja, dan is het leven een stuk makkelijker. We hebben wat dat betreft dus gewoon mazzel gehad.
"In principe speelt de datum in deze systemen geen rol: de sluis gaat op maandag net zo open als op dinsdag. En voor het overige is het openen en sluiten van sluizen en bruggen natuurlijk vooral een mechanisch proces.
"Een groter risico loop je met de Scada-pakketten, de besturingssystemen; die presenteren een grafische weergave van de installatie – de sluizen of de brug – en van alles wat ermee gebeurt, en die leveren ook dingen als alarmtabellen en loggen gebeurtenissen op volgorde van binnenkomst. Die pakketten hebben we moeten aanpassen. Maar dat viel nog binnen de garantietermijn.
"Van de verkeersregelinstallaties hebben we er onlangs wel een aantal moeten laten aanpassen. Die zouden zonder een ingreep niet meer geweten hebben wat voor dag het is. En omdat een hoop stoplichten op zon- en feestdagen nu eenmaal een ander programma draaien dan op werkdagen, werken ze met tijd en datum – en zijn daardoor gevoelig. Als wij niet ingegrepen hadden, dan waren de rijen misschien wat langer geweest. Maar of iemand dat in de gaten zou hebben gehad, ik weet het niet."
Niet vitaal
Blankestijns evenknie in Zuid-Holland, Joop Pluijmers, zegt een paar dagen later bijna woordelijk hetzelfde. Pluijmers gaat over de ‘droge civiele kunstwerken’, de verkeersregelsystemen, tunnels en bruggen in Zuid-Holland – en daar zitten heel grote onder. Verkeersregelsystemen zijn over het algemeen niet van vitaal belang. Daarom zijn ze bijna nooit uitgerust met noodaggregaten; als de stroom uitvalt, doen ze het niet, maar dat is niet schadelijk genoeg om dure voorzieningen voor te treffen. "We hebben gewoon aan de leveranciers gevraagd of hun systemen millenniumbestendig waren. Zei de leverancier ‘nee’ en kon hij aangeven wat er gebeuren moest, dan deden we dat. Zei hij ‘ja’ dan gingen we dat niet verder ten koste van een hoop geld verifiëren. We accepteerden dan de verklaring van de leverancier."
Dat de bruggen spontaan allemaal open zouden blijven staan, verwijst Pluijmers naar het rijk der fabelen: "Je kunt alle bruggen altijd naar beneden halen, al is het met een slinger." Wat onverlet laat dat ook hier de besturingssystemen – de Scada-pakketten – zijn aangepast.
Tijdreizen
De belangrijkste claim to fame van de Directie Zuid-Holland is evenwel de oplossing die ze gevonden hebben voor de behandeling van de systemen in de tunnels – waarvan ze er in Zuid-Holland nogal wat hebben. Het zijn systemen voor onder meer de verlichting, de ventilatie en de pompen die regenwater afvoeren. "Dergelijke systemen, waar veel plc’s in zitten, hebben een technische levensduur van tien à vijftien jaar," zegt Pluijmers. "De meeste ervan die wij hebben, hadden er zo’n tien jaar opzitten. We vonden het geld wegsmijten om al die systemen voor die laatste paar jaar te laten testen en aanpassen. Dus hebben we bedacht dat we ermee gaan tijdreizen; niet vooruit, maar achteruit. We wilden de klok in het besturingssysteem 28 jaar terugzetten, omdat dat jaar er precies zo uitzag als dit jaar. Dat ging helaas niet, omdat veel plc’ pas ver na die datum geprogrammeerd waren. We konden wel twaalf jaar terug. Dat lijkt ook erg op dit jaar, alleen valt bijvoorbeeld 13 maart niet op een woensdag, maar een vrijdag. Dat zou voor een operator lastig kunnen zijn; eventueel maken we nog een programmaatje dat iedere ‘woensdag’ verandert in ‘vrijdag’ voordat hij het uitprint. Op die manier hebben we de millenniumbug praktisch aangepakt en kunnen we de installaties de komende tijd verantwoord gaan aanpassen."
Voorzieningen
Sowieso was er voor de veiligheid al een aantal voorzieningen getroffen die ervoor zorgen dat de apparatuur bij storingen in ieder geval in een veilige toestand blijft. Ondanks alle inspanning kan er nog steeds een storing optreden. Voor alle veiligheid wordt er daarom aan gedacht bepaalde installatiedelen in te schakelen, bijvoorbeeld de tunnelverlichting ’s nachts op een hoger niveau. "Als ze ermee ophouden, blijven schakelaars altijd in hun laatste stand staan. Staat je tunnelverlichting ’s nachts om twaalf uur op 20 procent sterkte en loopt de boel vast, dan kan dat tegen het ochtendgloren te weinig licht zijn. Dus we overwegen voor alle zekerheid die nacht gewoon alle verlichting op 100 procent te zetten. Loopt het dan vast, dan hebben we in ieder geval goed zicht."