In dit fascinerende boek beschrijft de Engelse wetenschapsjournalist Tom Standage de opkomst van een technologie die de wereld totaal heeft veranderd: enorme afstanden werden plotseling in een paar seconden overbrugd, informatiestromen konden zich vrijelijk over de wereld bewegen, nieuwe vormen van handel en journalistiek werden mogelijk.
De supporters van deze technologie geloofden bovendien dat een eeuwigdurende vrede binnen handbereik lag. Standage noemt de technologie ‘The Victorian Internet’ en hij heeft het uiteraard over de uitvinding en opkomst van de elektrische telegraaf in de negentiende eeuw.
De uitvinding van de telegraaf is onverbrekelijk verbonden met de namen van twee gentleman-ontdekkers: de Amerikaanse schilder Samuel Morse en de Engelse anatomie-student William Cooke. Beide heren koppelden een beperkte kennis van elektriciteit aan een onstuitbare drift tot uitvinden. Beiden werkten ook zonder veel weet te hebben van de talloze andere pogingen die in de achttiende en negentiende eeuw waren gedaan om de mysterieuze krachten van elektriciteit in te zetten voor een communicatiesysteem. Uiteraard kenden ze wel het optische telegraafsysteem dat aan het einde van de achttiende eeuw was ontwikkeld door de Fransman Claude Chappe. De optische telegraaf was een systeem van bemande torens die over afstanden van een paar mijl visuele boodschappen overseinden. Chappe’s uitvinding is in het verdomhoekje van de geschiedenis beland, maar in 1830 waren er series van deze torens die Amsterdam met Parijs en Brest met Venetië verbonden.
Begin als curiosum
De telegraafsystemen die Morse en Cooke in de jaren veertig van de negentiende eeuw ontwikkelen, worden in de Verenigde Staten en in Engeland aanvankelijk zonder veel enthousiasme ontvangen. De ’truc’ om via een elektrische draad een gecodeerde boodschap over te seinen van de ene plek naar de andere, wordt vooral gezien als een curiosum zonder enige praktische betekenis. Morse weet toch na veel lobbyen geld te krijgen van het Amerikaanse Congres om een telegraafverbinding aan te leggen tussen Washington D.C en Baltimore. Veel volksvertegenwoordigers menen dat Morse een oplichter is en stemmen tegen. Op 24 mei 1844 zoemt de eerste, historisch geworden tekst in morsecode over deze verbinding: ‘What hath God wrought’. Cooke’s telegraaf wordt voor het eerst aangelegd tussen twee spoorwegstations in de omgeving van London.
Heel langzaam realiseren mensen zich de mogelijkheden van het nieuwe medium. In Engeland krijgt de telegraaf een geweldig impuls doordat het kan worden ingezet om criminaliteit te bestrijden. Boeven vluchten in Engeland na overvallen altijd met de trein en het opsporingsbevel en het signalement reizen altijd minstens een trein later. Met de komst van de telegraaf is dat verleden tijd. Juist omdat de telegraaflijnen naast spoorlijnen worden aangelegd, kan de politie een station nu verwittigen van de op handen zijnde aankomst van een crimineel. Wanneer zo enkele boeven in de kraag zijn gevat, slaat in Engeland de scepsis om in een geweldig enthousiasme. In de Verenigde Staten zijn het van het begin af aan vooral handelaren en zakenlui die gebruik maken van de telegraaf voor het krijgen van informatie over koersen, valuta’s en markten.
Dorp Wereld
De impact van de telegraaf is enorm. Voor de ogen van de verbijsterde politici, zakenlui, journalisten, burgers en anderen schrompelt de wereld plotseling ineen tot een soort ‘global village’. Tot dan toe reisde informatie nooit sneller dan het snelste transportmiddel. Een bericht van New York naar Californië was met de trein en de pony-express minstens twee weken onderweg. In 1851 – de transcontinentale telegraafverbinding is dan gereed – gaat dat in een paar seconden.
Het duurde vier tot vijf weken voor de koersen van Wall Street – per boot – in Londen arriveerden. Maar na de aanleg van de Trans Atlantische kabel liggen New York en Londen plotseling seconden van elkaar verwijderd.
Het aanleggen van onderzeese kabels is een niet geringe opgave. De eerste kabel die in 1849 wordt gelegd in het Kanaal tussen Engeland en Frankrijk werkt niet. Het is de leggers niet duidelijk dat de enorme watermassa de elektrische eigenschappen van de kabel veranderen en dat er daarom anders – langzamer – geseind moet worden. Een Franse visser haalt het ding op en hakt het in stukken. In 1851 wordt in het Kanaal een kabel gelegd die bestaat uit elektrisch draad met omwikkelingen van gutta-percha (een soort rubber), geteerde hennep en daaromheen geteerde ijzeren draden. Die kabel werkt en er ontstaat een telegraafverbinding tussen Londen en Parijs.
Transatlantische kabel
De aanleg in 1858 van de eerste, 4000 kilometer lange, transatlantische kabel tussen Ierland en de Verenigde Staten is voor de negentiende-eeuwse mens een geweldige gebeurtenis. Het valt te vergelijken met de vlucht van Lindbergh en de landing op de maan. Wanneer de eerste boodschap van koningin Victoria naar president Buchanan aankomt, is er in Amerika sprake van een soort massahysterie: kerkklokken worden geluid, kanonnen worden afgeschoten, de naam des heren wordt geprezen en er worden volgens Standage erg veel slechte, hoogdravende gedichten geschreven. In New York kunnen brandweer en politie ternauwernood voorkomen dat een met fakkels zwaaiende menigte City Hall in de fik steekt. Veel mensen menen dat Amerikanen en Engelsen weer een volk zullen worden.
Groot is de ontgoocheling wanneer de transatlantische kabel er al na een maand de brui aangeeft. De kabel is ontworpen door de Engelse chirurg Dr. Edward Orange Wildman Whitehouse, een charlatan die volstrekt incompetent is op technologisch gebied. De kabel is veel te dun en het voltage waarmee wordt geseind is zo hoog dat de isolatie wegsmelt. Whitehouse houdt angstvallig geheim dat zijn kabel nooit goed heeft gefunctioneerd. Het duurt maar liefst 16 uur voordat de boodschap van koningin Victoria naar president Buchanan begrijpelijk is overgeseind.
Het kost echter niet veel moeite om geldschieters te vinden voor de aanleg van een tweede transatlantische kabel. Deze wordt ontworpen door een van de grootste geleerden van de negentiende eeuw: de Schotse natuurkundige William Thomson die de geschiedenis zal ingaan als Lord Kelvin. De kabel van Thomson is perfect.
Grote overeenkomsten
Omstreeks 1865 is de internationale infrastructuur, die Standage The Victorian Internet, noemt op zijn plaats. Hij bestaat uit tienduizenden kilometers telegraaflijnen en onderzeese kabels, duizenden telegraafkantoren en telegrafisten, loopjongens die telegrammen halen en afleveren en kilometers aan pneumatische buizenpost (gebaseerd op door stoommachines getrokken vacuüm). Standage doet – soms wat geforceerd en waarschijnlijk op verzoek van de uitgever – zijn best aan te tonen dat er grote overeenkomsten bestaan tussen de opkomst van de telegraaf en de ontwikkeling van het huidige Internet. Hij beschrijft met veel hilarische anekdotes hoe het telegraafsysteem kampt met problemen als fraude, hackers, encryptiesystemen, on-line relaties, overbelasting, informatie-overbelasting en overheidsbemoeienis. Net als met Internet geloofden ook veel mensen dat de telegraaf zou resulteren in ‘aller menschen werden bruder’. Standage wijst erop dat mensen steeds de neiging hebben – op basis van hun eigen opwinding – nieuwe technologieën te beschouwen als historische breekpunten. Wat dat betreft doen de telegraaf en Internet ook niet voor elkaar onder.
Titel: The Victorian Internet
Auteur: Tom Standage
Uitgever: Walker Publishing Company, Inc.
ISBN: 0-8027-1342-4
