De eerste vier weken van het antitrust-proces hebben – na een voorspel van ‘negen’ jaar – nog eens duidelijk gemaakt dat Microsoft met een stok in de ene en een vette kluif in de andere hand vriend en vijand naar zijn pijpen laat dansen. Microsoft en Bill Gates zijn zwaar beschadigd. De stand is 5-0 in het voordeel van de ’trustbusters’. Juridisch blijft de uitkomst een dubbeltje op zijn KANT.
Nu verlies, later winst ‘Als het software is, en het zit in een PC, en er is geld mee te verdienen, dan is dat de achtertuin van Microsoft waarin Intel niet mag spelen.’ Zijn de twaalf boze mannen die getuigen tegen Microsoft geloofwaardige getuigen of onmachtige concurrenten met gekwetste ego’s? Waar ligt de grens tussen bikkelhard spel en wetsoverschrijdend gedrag? Een prognose? Microsoft verliest nu en wint in hoger beroep. De grootste schade heeft Microsoft echter al geleden in de publieke opinie. Bill Gates sucks! |
Het is november 1989. In Las Vegas geven Bill Gates en James Cannavino, een bovenbaas van IBM, een persconferentie. Een journalist wil weten waarom Microsoft het besturingssysteem Windows ontwikkelt, terwijl het toch met IBM werkt aan het besturingssysteem OS/2? De zelfverzekerde Cannavino vertelt dat OS/2 het product voor de toekomst is. Het inferieure Windows zal minder features hebben dan OS/2 en is bestemd voor computers aan de benedenkant van de markt. Een ongelukkig ogende Bill Gates kan niets anders doen dan Cannavino’s woorden bevestigen.
De pers besteedt weinig aandacht aan de persconferentie. Alleen het tijdschrift Byte meldt dat IBM en Microsoft kennelijk van plan zijn de markt voor besturingssystemen onder elkaar op te delen. Dat trekt de aandacht van de antitrust-afdeling van de Federal Trade Commission (FTC) in Washington DC. IBM en Microsoft? Opdelen van de markt? Dat ruikt naar een overtreding van de antitrust-wetgeving en de FTC opent een antitrust-onderzoek naar het verbond tussen Microsoft en IBM. Het onderzoek wordt al snel door de feiten achterhaald wanneer Windows aan een triomftocht begint en de versnelling van OS/2 permanent in de achteruit blijft steken. Maar toch, de trustbusters van Washington DC hebben Microsoft in het vizier en wanneer de FTC in 1993 het onderzoek tegen Microsoft staakt, wordt het vrijwel onmiddellijk opgepikt door het ministerie van justitie.
‘Geen koppelverkoop’
In 1995 tekenen het ministerie van justitie en Microsoft een overeenkomst, een zogenoemd ‘consent decree‘, waarin Microsoft onder andere belooft niet meer aan koppelverkoop te zullen doen. Microsoft zal niet langer de verkoop van het enen softwareproduct verbinden aan de verkoop van een ander softwareproduct. De ’trustbusters’ beginnen met deze overeenkomst te zwaaien wanneer Netscape in 1997 klaagt over het feit dat Microsoft zijn Internet-browser integreert in Windows. Dat lijkt op koppelverkoop en het ministerie van justitie ziet er genoeg aanleiding in om een rechtszaak te beginnen tegen Microsoft.
Die zaak krijgt een gevoelige knauw wanneer een rechtbank in juni van dit jaar in een parallelle zaak bepaalt dat Microsoft wel degelijk zijn browser mag integreren in Windows. Het wordt zeer twijfelachtig of het ministerie van justitie nog enige kans maakt in een rechtszaak. Joel Klein, het hoofd van de antitrust-afdeling, besluit daarom de zaak over een nieuwe boeg te gooien. De browser-oorlog wordt slechts een onderdeel van een veel breder juridisch offensief tegen Microsoft. Ieder bedrijf dat zich op unfaire wijze benadeeld voelt door Microsoft mag zijn gal komen spuwen. Microsoft wordt aangeklaagd voor ‘a broad pattern of anticompetitive conduct‘. Klagers genoeg. Immers, wanneer Bill Gates ‘boe’ roept hang de hele software-industrie in de gordijnen. Het getuigenbankje van Joel Klein zit gauw vol met twaalf boze mannen. Na een voorspel van negen jaar kunnen ze hun de litanie beginnen in de rechtszaal van rechter Thomas Penfield Jackson.
James Barksdale van Netscape
Om te voorkomen dat het proces zich tot het einde der tijden voortsleept moeten beide partijen zich beperken tot twaalf getuigen. Rechter Jackson heeft ook bepaald dat de getuigen niet ter plekke ondervraagd worden door de partij die hen oproept. De eerste ondervraging van de 24 getuigen heeft al voor de rechtszaak plaatsgevonden. Op de dag dat een getuige van justitie verschijnt wordt zijn schriftelijke getuigenis uitgereikt aan de pers en vervolgens krijgen de advocaten van Microsoft de gelegenheid hem door de mangel te halen. Wanneer op 20 oktober Netscapes ceo James Barksdale als de eerste van de Twelve Angry Men aantreedt, krijgt de pers zijn getuigenverklaring van 127 pagina’s en begint Microsofts advocaat van dienst, John Warden, met het kruisverhoor.
"In al de vijfendertig jaar dat ik zaken doe ben ik nooit in een vergadering geweest waarin een concurrent zo zonder blikken of blozen zei dat als we niet stopten met concurreren ze ons zouden dooddrukken." Deze verklaring van Barksdale heeft betrekking op de inmiddels beruchte ontmoeting van 21 juni 1995 tussen vertegenwoordigers van Netscape en Microsoft in het Californische Mountain View. Volgens de vertegenwoordigers van Netscape die daar aanwezig zijn – onder andere James Barksdale en Marc Andreessen – stelt de delegatie van Microsoft die onder leiding staat van Dan Rosen op deze bijeenkomst voor, dat Netscape geen browser zal maken voor het nieuwe Windows 95-platform. Microsoft zal zelf een browser bundelen bij Windows 95. Netscape mag dan de rest van de browser-markt hebben en krijgt als beloning bovendien een investering van Microsoft. Als Barksdale weigert, dan zal Microsoft niet tijdig over de brug komen met de technische informatie die Netscape nodig heeft om zijn browser te laten werken met Windows 95.
Criminele samenzwering
Dat is de lezing van Netscape. Als de rechter deze versie gelooft, hangt Microsoft in de touwen. Het gaat namelijk om een voorstel aan een concurrent om een markt op te delen, en dat is een poging tot een criminele samenzwering om de wet te overtreden. Dat het Microsoft menens is blijkt wanneer Netscape het voorstel afwijst. Volgens Barksdale stelt Microsoft dan alles in het werk om de Netscape-browser de nek om te draaien. Netscape ontvangt veel te laat de technische gegevens die nodig zijn om zijn browser te laten samenwerken met de nieuwe versie van Windows. Ook uit interne e-mail van Microsoft blijkt dat Microsoft ‘de zuurstoftoevoer van Netscape’ wil doorsnijden.
Volgens Microsofts juridische team geeft Netscape een volstrekt onjuist beeld van de vergadering van 21 juni 1995. Microsoft heeft in Mountain View geen oneerbare voorstellen gedaan, noch dreigementen geuit. De advocaten van Microsoft zijn van mening dat de hele antitrust-zaak een onderdeel is van Netscapes strategie om Microsoft in een kwaad daglicht te plaatsen. Barksdale en Andreessen gaan daarbij list en bedrog niet uit de weg. Het team van Microsoft suggereert namelijk dat de aantekeningen van de vergadering op Andreessens laptop achteraf zijn gefabriceerd of veranderd.
Microsofts advocaat John Warden scoort tegenpunten wanneer hij tijdens het kruisverhoor van Barksdale een aantal ‘geheime’ e-mails presenteert die Netscape-oprichter Jim Clark heeft verstuurd aan Microsofts Dan Rosen. In een e-mail van 29 december 1994 – dus ruim voor het overleg van 21 juni 1995 – schrijft Clark: "Een samenwerking zou in het belang zijn van beide bedrijven. Wanneer Microsoft interesse heeft, zou het op voet van gelijkwaardigheid kunnen participeren in Netscape, met de mogelijkheid dit aandeel later uit te breiden." Het punt van Warden is dat niet Microsoft maar Netscape het initiatief heeft genomen om de browser-markt op te splitsen. Barksdale doet het voorstel van Jim Clark af als een eenmans-actie. "Hij heeft dat nooit met mij besproken", zegt Netscapes ceo tijdens het kruisverhoor.
David Colburn van AOL
De miljoenen leden van America Online zijn in 1996 tegen wil en dank kanonnenvlees in de browser-oorlog. Er is Microsoft veel aan gelegen dat America Online de Explorer tot de ‘voorkeur’-browser maakt. Dat America Online en Netscape al een overeenkomst hebben maakt niet uit. Microsoft opent de onderhandelingen met AOL zoals gewoonlijk met een stok in de ene en een vette kluif in de andere hand. De stok waarmee Microsoft AOL te lijf kan gaan is Microsofts eigen MSN online-service. MSN kan volgens Gates AOL zo uit de markt drijven. De vette kluif is een plaatsje voor AOL op het openingsscherm van iedere Windows-computer. In zijn schriftelijke getuigenis zegt David Colburn, een vice-president van AOL, dat: " …het aanbod van Microsoft om AOL te bundelen met het Windows-besturingssysteem een factor was waar Netscape onmogelijk tegen kon opbieden."
Het punt van het ministerie van justitie is ook in dit geval dat Microsoft gebruik maakt van zijn monopoliepositie op de markt van besturingssystemen om de overhand te krijgen in de markt van de browsers. De advocaten van Microsoft proberen daarom uit alle macht aan te tonen dat AOL andere motieven had voor de uitverkiezing van de Explorer. AOL koos de Explorer vanwege de superieure technologie. Ze zeggen in een verklaring: "Microsoft en Netscape lagen in concurrentie voor een contract met AOL, en Microsoft won op basis van zijn technologie." Het juridische team van Microsoft produceerde in de rechtszaal interne documenten van AOL waaruit blijkt dat een aantal technici van AOL inderdaad een voorkeur hadden voor de Explorer.
Uit de verklaringen van Colburn en de documenten van het ministerie van justitie kan men concluderen dat de ‘superieure technologie’ vlieger niet opgaat. Voordat Microsoft met zijn verleidelijke aanbod komt zitten AOL en Netscape op één lijn. Zowel AOL’s ceo Steve Case als Netscape-oprichter Marc Andreessen beschouwen Microsoft in 1996 als de grote vijand. Uit interne AOL-documenten blijkt dat Case het helemaal eens is met Andreessen wanneer deze AOL een e-mail stuurt waarin hij voorstelt "om de unieke krachten van onze beide bedrijven te combineren om zo weerstand te bieden aan het Beest uit Redmond dat ons beiden dood wil hebben." Begin 1996 geeft AOL dus duidelijk de voorkeur aan een strategische alliantie met Netscape. In maart van dat jaar is de deal van de baan en gaat AOL in zee met de browser van ‘het Beest uit Redmond’. AOL hapt in de kluif en krijgt een plaatsje op het meest begeerde stuk onroerende goed in cyberspace, het openingsscherm van Windows.
Avadis Tavanian van Apple
Avadis Tavanian is in 1997 vice-president engineering en een luitenant van Steve Jobs bij Next wanneer dit bedrijf wordt overgenomen door Apple. Samen met Jobs verhuist hij naar Apple waar hij een senior executive wordt. In zijn schriftelijke verklaring voor de antitrust-zaak tegen Microsoft stelt Tavanian dat Microsoft Apple onder druk zette om Netscapes Navigator niet langer te steunen en in plaats daarvan Microsoft Explorer te omarmen. Als Apple dat niet zou doen, zegt Tavanian, dan zou Microsoft niet langer belangrijke applicaties – zoals Microsofts tekstverwerker en spreadsheet – ontwikkelen voor Apples eigen besturingssysteem MacOS. Dit dreigement en een investering van 150 miljoen dollar – wederom de stok en de kluif – helpen Steve Jobs een handje om het hoongelach van de Apple-getrouwen te weerstaan wanneer hij in augustus 1997 op de Mac World verklaart dat de Explorer zijn favoriete browser is.
Maar er is meer. Tavanian zegt in zijn schriftelijke verklaring ook dat Microsoft druk uitoefent op Apple om zich terug te trekken uit de multimedia-softwaremarkt waar Apples Quicktime voor het spelen van audio, video en animaties vrijwel de standaard is. Apple zou alleen nog software-tools mogen ontwikkelen om multimedia-files te maken, maar Microsoft zou de veel grotere markt voor de software die deze ‘files’ afspeelt overnemen. Tavanian citeert een topman van Microsoft die gezegd zou hebben: "Wij gaan in de slag om de markt van de multimedia-playback, en we zullen niemand anders multimedia laten afspelen in Windows." Kort nadat dit was gezegd ontstonden er problemen bij het gebruik van Quicktime op het Windows-platform. Consumenten zijn de dupe. In de woorden van Tavanian: "Sabotage."
Het verweer van Microsoft komt erop neer dat het bedrijf het volste recht heeft om zelf te bepalen of het wel of niet Mac-versies van zijn programma’s ondersteunt en ontwikkelt. Volgens de advocaten van Microsoft ging Apple akkoord met een voorkeursbehandeling voor de Explorer als onderdeel van een veel uitgebreider overeenkomst, waarbij Microsoft 150 miljoen dollar in Apple investeerde en bovendien een aantal slepende conflicten over het schenden van Apples patenten door Microsoft werden bijgelegd.
Dat er problemen ontstonden in het samenwerken van Apples Quicktime in een Windows-omgeving was niet de schuld van Microsoft maar van Apple. Het staat zo in een verklaring van Microsoft: "Terwijl de heer Tavanian er vanuit gaat dat Microsoft met opzet zijn product heeft gecorrumpeerd, wijzen de feiten erop dat de ontwerpers van Apple fouten hebben gemaakt bij het ontwerpen van het installatieprogramma Quicktime voor Windows." Tod Nielsen van Microsoft presenteerde voorafgaande aan een zitting in Washington een videotape aan de pers, waarmee hij meende te demonstreren dat het probleem inderdaad veroorzaakt was door Apple. Volgens Nielsen hadden programmeurs van Microsoft in twee dagen een patch ontwikkeld om het probleem te verhelpen.
Steven McGeady van Intel
Microsoft belooft in 1995 in een ‘consent decree’ aan het ministerie van justitie dat het zijn manier van zakendoen zal veranderen. Dat betekent ondermeer dat het bedrijf uit Redmond niet langer verschillende softwareproducten gebundeld zal aanbieden. Uit de verklaringen van Intels vice-president Steven McGeady, de vierde getuige van het ministerie van justitie, blijkt dat Bill Gates het niet zo nauw neemt met deze overeenkomst. Volgens notities van McGeady zegt Gates in een bijeenkomst met Intel dat "deze hele antitrust-zaak wel zal overwaaien" en Gates voegt daar aan toe dat "we de manier waarop we zaken doen helemaal niet hebben veranderd".
McGeady’s verklaring maakt duidelijk dat Microsoft zijn vrienden weinig anders behandeld dan zijn vijanden. Als het software is, en het zit in een PC, en er is geld mee te verdienen, dan is dat de achtertuin van Microsoft waarin Intel niet mag spelen. Wanneer Bill Gates in augustus 1995 verneemt dat Intel bezig is Internet en multimedia-software (NSP – native signal processing) te ontwikkelen is hij, volgens McGeady, razend. Hij dreigt de ondersteuning voor Intels volgende generaties microprocessoren – MMX en Merced – in te trekken. Als Microsoft dit dreigement omzet in daden, zal dat een enorm verlies aan investeringen betekenen. Intel neemt het dreigement serieus en torpedeert zijn eigen plannen. Intels NSP zou volgens McGeady onder Windows opereren en consumenten een betere video- en audio-kwaliteit hebben geleverd.
Juist omdat deze beschuldigingen afkomstig zijn uit de gelederen van een bondgenoot, komen ze hard aan bij Microsoft. Het ondersteunt immers de aanklacht dat Microsoft zich schuldig maakt aan een patroon van oneerlijk zakendoen en daarbij geen onderscheid maakt tussen vriend en vijand. De verdediging van Microsoft ontkent de beschuldigingen van McGeady in alle toonaarden en doet een onverhulde poging om deze getuige in een zeer kwaad daglicht te plaatsen. De ware reden dat Microsoft zich verzet tegen Intels NSP is dat er incompatibiliteit zou ontstaan met Windows, niet dat Microsoft geen concurrentie dult op dit terrein. McGeady wordt door de verdediging van Microsoft afgeschilderd als een soort zonderling, een ‘lone wolf‘, een aanhanger van Java en een Microsoft-hater, die in geen enkel opzicht representatief is voor Intel.
Bill Gates van Microsoft
De vertoning van de video’s met de ondervraging van Bill Gates door David Boies, de advocaat van het ministerie van justitie, doet de zaak van Microsoft meer kwaad dan goed. Bill Gates aarzelt, ontwijkt vragen, neemt ellenlange pauzes en pretendeert zich van veel zaken niets meer te herinneren of nooit iets te hebben geweten. Het is volstrekt duidelijk dat Gates de onbenul uithangt om te voorkomen dat hij verklaringen aflegt die tegengesproken kunnen worden door zijn eigen e-mails of door e-mails en andere documenten uit zijn directe omgeving. Vraag aan Gates: "Is het waar dat Microsoft geprobeerd heeft Intel te laten afzien van het werken met Java?" De rijkste man van de wereld buigt zijn hoofd en hult zich dertig seconden in stilzwijgen. Dan zegt hij: "Niet dat ik weet."
Wanneer de ondervrager David Boies de beruchte ontmoeting aansnijdt die op 21 juni plaatsvindt tussen delegaties van Netscape en Microsoft reageert Gates met de opmerking dat hij in juni 1995 geen idee heeft waarmee Netscape bezig is. Hier blaast Gates zijn eigen geloofwaardigheid volstrekt op. In een door hem geschreven document ‘The Internet Tidal Wave’, gedateerd 26 mei 1995, geeft Gates namelijk een haarscherpe analyse van Netscapes Internet-strategie. Het zal altijd wel een raadsel blijven waarom de rijkste man van de wereld zich niet beter heeft gepresenteerd op een ondervraging waarbij zijn geloofwaardigheid op het spel stond.
Voorlopige apocalyps
Na de eerste ronden is de stand 5 – 0 voor de ’trustbusters. De vier getuigen hebben een consistent beeld geschetst van Microsoft als een soort boeman die met een stok en een kluif vriend en vijand naar zijn pijpen wil laten dansen. Het gedraai van Gates heeft dat beeld alleen maar bevestigd en bovendien vraagtekens geplaatst bij de geloofwaardigheid van de topman. Maar gaat het hier om keihard zakendoen of om gedrag waarmee de wet wordt overtreden? Volgens de verdediging speelt Microsoft het gewoon bikkelhard en doet de concurrentie precies hetzelfde. David Boies, de advocaat van het ministerie, probeert echter aan rechter Jackson duidelijk te maken dat Microsoft zich aan andere regels moet houden …juist omdat het een monopolie is.
Uiteindelijk zal rechter Jackson moeten besluiten welke getuigen geloofwaardig zijn en dus de waarheid spreken. Gelooft hij de Netscape- of de Microsoft-versie van de bijeenkomst in Mountain View van 21 juni 1995? Heeft Microsoft gewoon druk uitgeoefend op concurrenten of heeft het zijn monopoliepositie misbruikt in de browser-oorlogen? Rechter Jackson zal daarbij zeker kijken naar wat de intenties zijn geweest van de vertegenwoordigers van Microsoft. Het bedrijf uit Redmond heeft er daarom alle belang bij een enigszins vriendelijk beeld van zichzelf op te roepen, zoals IBM dat deed toen dat bedrijf in de jaren tachtig geplaagd werd door de ’trustbusters’. Dat is tot nu toe zeker niet gelukt. Gates c.s. lijken oprecht verontwaardigd over het onrecht dat hen wordt aangedaan en gedragen zich daar ook naar. Het is het omgekeerde Calimero-effect: ‘zij zijn zo klein en ik ben zo groot’.
Consument afwezig
De Amerikaanse antitrust-wetgeving is in de eerste plaats bedoeld om de consument te beschermen tegen de nadelige effecten van monopolies. Wanneer rechter Jackson een besluit neemt zal hij dan ook de belangen van de consumenten zwaar moeten laten meewegen. Consumenten en woordvoerders van consumentenorganisaties zijn evenwel de opvallende afwezigen op dit proces. De verdediging zal naar voren brengen dat de consument altijd geprofiteerd heeft van Microsofts strategie. Windows duur? Laat ons niet lachen.. Het ministerie heeft nog acht boze mannen achter de hand om duidelijk te maken dat de consument misschien tot nu toe niet erg geleden heeft onder de ruzies in de computerindustrie, maar dat dat in de toekomst zeker het geval zal zijn. Als dat lukt, gaat Microsoft onderuit.
Teake Zuidema, freelance medewerker
