Peter de Jager is nu al zes jaar op kruistocht om de wereld te vertellen over het Jaar 2000-probleem. De fout was eind jaren zeventig al bekend; waarom heeft het zo lang geduurd voordat er überhaupt aandacht aan werd geschonken? Wordt er nu wél genoeg aandacht aan besteed of is het al te laat? Zo heeft de Gartner Group becijferd dat de herstelkosten de 1,2 biljoen gulden belopen – dat is een zevende deel van de kosten van de Tweede Wereldoorlog. Overigens verwacht De Jager dat de ellende al in 1999 zal beginnen.
De naam ‘de Jager’ duidt op Hollandse komaf, maar Peter de Jager komt oorspronkelijk uit Zuid-Afrika en is dus naar eigen zeggen eigenlijk Afrikaander van origine. Hij �s echter Canadees, studeerde in Canada en woont er nog steeds. Bijna vijftien jaar werkte hij bij diverse bedrijven in de computerindustrie, van programmeur tot en met systeemmanager.
Wanneer heeft het 2000-virus toegeslagen?
De Jager: "Ik had er op de universiteit, voor 1979 (toen ik afstudeerde), al van gehoord; ook daarna bij IBM, mijn eerste werkgever. Maar ondanks het feit dat iedereen het wist, werd daar nauwelijks ruchtbaarheid aan gegeven. Men dacht waarschijnlijk dat de toenmalige programma’s rond het jaar 2000 al lang vervangen zouden zijn, dus dat het niet zou uitgroeien tot een probleem van een dergelijke omvang. In 1993 begon ik voor mijzelf; als adviseur, spreker en journalist. In een column voor Infoworld schreef ik dat jaar voor het eerst over Doomsday 2000 en sinds die tijd ben ik steeds verder betrokken geraakt bij het ‘J2K’-probleem. Dat is nu het enige wat ik doe."
Waarom bent u indertijd als een van de weinigen opgestaan om iets te doen aan de voorlichting over dit probleem?
De Jager: "Dat kun je het beste aan al die anderen vragen die dat niet hebben gedaan! Ik ga ervan uit dat als je een probleem ziet, je er iets aan moet doen of er niet over moet zeuren. Welnu, ik besloot er wat aan te gaan doen. Ik had mijn column, werd veel gevraagd als spreker en wist voldoende van Internet om daarop een algemene informatiebron over J2K op te zetten, nu is dat de web-site http://www.year2000.com. Ik was (en ben nog steeds) onafhankelijk en heb alles zelf kunnen bekostigen dankzij andere inkomsten. Ik had onnoemlijk veel rijker kunnen zijn als ik zou zijn ingegaan op aanbiedingen van bedrijven om hun software te promoten vanwege Jaar 2000-bestendigheid, maar dat ligt niet in mijn aard. Anderen hebben me vaak genoeg aangevallen, in de media en daarbuiten, maar binnenkort zal iedereen de waarheid met eigen ogen kunnen aanschouwen."
Miljarden dollars
De omvang van het probleem schetst De Jager als volgt: "British Telecom geeft 1 miljard gulden uit aan het millenniumprobleem, AT&T bijna 1,5 miljard en de Amerikaanse belastingdienst tegen de 2,5 miljard gulden. Zo zijn er duizenden grote organisaties in de VS en in de rest van de wereld. De creditcard-organisaties alleen al hebben tientallen miljarden dollars moeten investeren om hun ‘point of sale’-apparaten aan te passen; die accepteerden een geldigheidsdatum van ../00 niet. Het is allemaal bijna niet te betalen. En dan te bedenken dat in de ogen van de technische experts het op dit moment niet meer mogelijk is om het probleem tijdig op te lossen. De algemene aanpak is nu: hoe kunnen wij de problemen minimaliseren? Men is gewoon te laat begonnen."
De Gartner Group heeft becijferd dat de herstelkosten de 1,2 biljoen gulden belopen – dat is een zevende deel van de kosten van de Tweede Wereldoorlog. Veel bedrijven hebben te laat de ernst van het probleem ingezien. Een dergelijk project is voor vrijwel ieder bedrijf het grootste IT-traject dat ze ooit ingeslagen zijn. En dat bovendien een bikkelharde einddatum kent…
Bij milieuproblemen weten we inmiddels dat voorkomen heel wat goedkoper is dan de gedumpte rommel na afloop te moeten opruimen, als dat tenminste nog mogelijk is. Dat geldt blijkbaar ook voor de computerindustrie. De Jager: "En niet alleen daar. Het is echt heel veel goedkoper om niet te roken dan om van longkanker af te komen! Dat is heel goed vergelijkbaar, alleen heb je daar vooral jezelf mee en niet je bedrijf."
Merrill Lynch heeft onlangs wereldwijd een grootscheeps onderzoek onder 3000 bedrijven ingesteld naar de effecten van het Jaar 2000-probleem. Het Amerikaanse financiële adviesbureau zegt dat de effecten erg zullen meevallen. Amerikaanse bedrijven zijn al twee jaar bezig en zullen de klus eind 1998 geklaard hebben. Japanse bedrijven schakelen over op nieuwe, open systemen en in Europa kiest men vaak voor vervanging. Men verwacht dat de ketenafhankelijkheid (het domino-effect vanwege de vele gekoppelde systemen) wel zal meevallen. De Jager: "Ik denk dat dit rapport veel te optimistisch is, maar we zullen zien. Je moet goed begrijpen hoe dat rapport tot stand is gekomen. Ze hebben de topmensen van grote bedrijven, die op de beurs genoteerd staan, gevraagd naar hun mening. Afgezien van de vraag of die echt weten waarover ze praten, zullen die zeker niet zeggen dat ze hun zaken niet op orde hebben. Merrill Lynch schijnt zelfs helemaal niet met millennium-projectmanagers gesproken te hebben…" Bovendien worden de grootste problemen in het midden- en klein-bedrijf verwacht. Dat beschikt niet over de middelen om uitgebreid tests uit te voeren.
Gevaarlijke jaarcycli
Naast de fatale datum van 1 januari 2000 zijn er blijkbaar veel andere cruciale datums, bijvoorbeeld 9 september 1999 (09/09/99).
Wanneer zijn de grootste problemen te verwachten?
De Jager: "Die expiratiedatum in september zal niet zo’n groot probleem zijn. Die datum werd heel vroeger gebruikt om het laatste record van een bestand aan te geven, maar dat is al heel lang geleden vervangen door een ‘end of file’-marker. Dat probleem is ook eenvoudig te controleren en te corrigeren. Ik verwacht dat de grootste problemen volgend jaar zullen optreden, bijvoorbeeld in systemen die met een cyclus van een jaar werken – zeg op 1 januari 1999. In de VS begint het fiscale jaar in maart of april, dus zal dan blijken hoe bestendig andere systemen zijn. In september 1999 zitten we 120 dagen (de duur van de Amerikaanse factureringscyclus) af van 1 januari 2000, dan komen de problemen in de bedrijven dus aan het licht. Rond 1 januari zullen de directe systemen en de apparaten met ‘embedded’ (ingebedde) processoren aan de beurt komen, waarschijnlijk met nog wat naschokken van de andere systemen."
En over de situatie buiten de VS: "Het J2K-probleem ligt verschillend voor elk bedrijf, maar zeker ook verschillend voor elk land. Dat hangt sterk af van de gebruikte cycli, gewoontes en gebruiken enzovoort. Ik heb al moeite genoeg om bij te houden wat er in Noord-Amerika gaande is, zodat ik niet echt goed op de hoogte ben van wat zich buiten Amerika afspeelt. Hoewel het daar waarschijnlijk anders ligt qua datums, zijn de soort problemen hetzelfde. En er wordt natuurlijk veel Amerikaanse apparatuur met dezelfde software gebruikt. Microsoft heeft al laten weten dat als je van Windows 3.11 wilt upgraden naar Windows 95, je last krijgt van het J2K-probleem. Verder is er nogal wat ‘embedded’ software in apparatuur die voor problemen zal zorgen."
Durft u op 1 januari 2000 te gaan vliegen?
De Jager: "Durven wel, maar ik denk niet dat het zal gebeuren! Ik vrees dat ik dagen in de wachtkamer zou moeten blijven zitten en daar heb ik weinig trek in. Er komt nogal wat bij kijken voordat een vliegtuig de lucht in gaat. De programmatuur voor luchthavens is uitermate complex, denk maar aan beveiliging, verlichting, air conditioning, brandstof of catering, het maken van schema’s voor de bemanning, en ga zo nog maar even door. De kans dat dit allemaal goed met elkaar samenwerkt, is minimaal. De problemen zie je bij alle nieuwe vliegvelden, zoals onlangs dat van Hongkong. Neem van mij aan dat ze daar prima programmeurs en systeemmensen hebben gehad en dat alle programma’s tot uit den treuren getest zijn. Maar op het moment dat het geheel in gebruik wordt genomen, blijkt er toch altijd een groot aantal onvoorziene omstandigheden te zijn. Ik ben zeker niet bang dat vliegtuigen plotsklaps naar beneden zullen vallen; de kans is echter wel levensgroot dat ze niet zullen opstijgen."
Nieuwe kleren van de keizer
Kennelijk vertrouwt men toch te veel op de goede werking van de computer! Is dit de ontmaskering van de computertechnologie, het andere gezicht van computers?
De Jager: "Ik spreek liever over de nieuwe kleren van de keizer; we krijgen nu de naakte waarheid onder ogen. Computers worden door mensen geprogrammeerd en die mensen zijn niet volmaakt. Computersystemen zijn zo onvoorstelbaar complex geworden, dat niemand ze goed kan overzien of testen. Er is veel te veel ophef over wat computersystemen en software allemaal wel kunnen; er wordt nooit gesproken over wat er allemaal mis kan gaan. Nu kunnen we niet meer zonder computers, zowel grote als kleine én ingebedde systemen. Gelukkig worden we door het J2K-probleem nu gedwongen tot een meer realistische kijk op computers. Wat ze wel en niet kunnen en wat er allemaal mis kan gaan. Ik denk dat als je straks een project met computers voorstelt, het management toch wel behoorlijk wat meer zekerheid over hun functioneren zal willen hebben dan vroeger. Het Jaar 2000 is een erg kostbare en traumatische ervaring."
Het is toch te gek dat we nu opeens geconfronteerd worden met al deze problemen rond computers, terwijl iedereen dat al lang wist! Waarom zijn deze problemen niet eerder aan de kaak gesteld?
De Jager: "Het is duidelijk dat zodra iemand binnen een bedrijf hier serieus over begint, hij of zij onmiddellijk wordt weggestuurd of gebombardeerd tot projectmanager om het gevaar te keren: weinig aantrekkelijke alternatieven. Verder is het werk aan J2K-problemen, hoe belangrijk het ook moge zijn voor een bedrijf, nogal saai. Je kunt veel leuker iets met Java of Internet doen! Dus in de bedrijven is er weinig animo om de nek uit te steken. Hetzelfde geldt trouwens voor mensen aan de universiteit, want daar liggen grote onderzoeksgebieden braak waarin je veel interessanter werk kunt doen."
Damocles riskant
Peter de Jager begon op 1 januari met het zogenaamde Damocles-project. Damocles was een hoveling, annex verklikker van Dionysius de Oudere (406-367 v. C.). Damocles wilde graag voor één dag koning zijn. Hij mocht dat tijdens een banket – met een zwaard boven zijn hoofd – onder de voorwaarde dat als hij één fout zou maken het zwaard zou vallen.
Een toepasselijke naam voor het project dat bedrijven zou dwingen hun J2K-problemen in ‘embedded’ systemen op te lossen zonder in de openbaarheid te treden. De Jager zou beschrijvingen van medewerkers ontvangen en die anoniem ter beschikking stellen van de juridische afdeling van het betreffende bedrijf. De probleembeschrijvingen zouden verder veilig opgeborgen worden bij een notaris, maar ter beschikking komen van advocaten als te zijner tijd de problemen nog zouden spelen. Op die manier fungeerde de beschrijving als het zwaard van Damocles. Het project is echter op 4 april gestopt op advies van diverse advocaten, omdat hij zelf het slachtoffer zou kunnen worden van deze ‘geheime’ informatie. Hij is bang om voor de rest van zijn leven in getuigen- of beklaagdenbanken te moeten zitten.
Veel rapporten zijn er niet binnengekomen. "Slechts enkele honderden, niet zoveel als ik gedacht had," moet De Jager bekennen. "Ondanks alle garanties van anonimiteit bleken medewerkers kennelijk bang om hun kennis naar buiten te brengen. In de Griekse oudheid was het een gebruik dat de brengers van slecht nieuws onthoofd werden en dat is kennelijk nog niet veranderd. Alle informatie is nu grondig gewist." De verwachting is dat er rond het J2K-probleem veel rechtszaken zullen komen. En rechtszaken zijn in de VS een grote nationale sport. "De advocatuur is het enige beroep waarin mensen niets anders doen dan je hun collega’s van het lijf te houden." Een verzekering tegen deze problemen heeft geen zin, alleen testen biedt zekerheid.
Lering trekken
Wat hebben we geleerd?
De Jager: "Ik ben bang dat ‘we’ nog niet veel geleerd hebben. Ik hoop wel dat men na 1 januari wat voorzichtiger zal zijn met het ontwikkelen en in gebruiknemen van computersystemen. Dat men tot het inzicht is gekomen dat de techniek kan falen. Er zullen heel wat ogen geopend zijn, denk ik. Maar verder? Software-mensen zijn groots in het heruitvinden van het wiel en van oude problemen. Ik durf te wedden dat er op 3 januari 2000 een programmeur zal zijn die alleen twee cijfers van het jaartal gebruikt, omdat het toch nog 99 jaar zal duren voordat dit aan het licht komt. Tegen die tijd bestaat zijn programma toch niet meer en bovendien zal hij er dan niet bij zijn… Verder? Ik denk dat topmanagers beter zullen gaan beseffen dat ze ook aandacht voor de computertechnologie moeten hebben, net als voor de administratie en al die andere bedrijfsprocessen in de organisatie. Zij worden daarvoor steeds meer verantwoordelijk gehouden."
De Jager is in het begin van de jaren negentig begonnen met het praten over zijn ervaringen in de computerwereld. In vrij snel tempo werden J2K-problemen zijn enige onderwerp. Wat gaat u doen als straks 1 januari 2000 aanbreekt en dat onderwerp ‘voorbij’ is?
De Jager: "Heel lang uitslapen en dan zie ik wel wat er gebeurt. Denk overigens niet dat het Jaar 2000-probleem dan afgelopen is! Ik denk dat het nog heel lang zal doorzeuren. En daarna? Dan pak ik mijn oude onderwerp weer op: hoe je technologie op een goede manier kunt introduceren en gebruiken. Dat blijft een boeiend onderwerp met veel facetten. Mijn bekendheid bij het grote publiek zal tegen die tijd zeker geen probleem zijn…" Peter de Jager is al enige tijd een veelgevraagd spreker en hij treedt regelmatig op voor de televisie.
Hein van Steenis, freelance medewerker Computable
