Wie de gemeenteraadsverkiezingen op tv volgde, zag de presentator allerlei verkiezingsstaatjes uit de grond toveren. Virtuele techniek verovert de omroep in hoog tempo. Decors die alleen maar op harde schijven bestaan, besparen handen vol geld en bieden ongekende mogelijkheden. We kijken allemaal, maar zien er niets van: in Hilversum vindt een revolutie plaats.
Het was een vreselijk ongeluk, dat vorige week in het kinderprogramma de Droomshow van de Avro gebeurde. Een van de deelnemende kinderen stortte van het dak van een wolkenkrabber, en viel in een peilloze diepte. Een explosie volgde. Toch belde niemand een ambulance. Het publiek joelde en de presentator bleef lachen. Want er gebeurde niet wat er gebeurde. De wolkenkrabber was in het echt maar 50 centimeter hoog, en de val eindigde niet in een peilloze diepte maar slechts een sprongetje lager op de vloer van de Special Effects Studio van NOB-Interactive.
Het NOB, de verzelfstandigde facilitaire poot van de vroegere NOS, is koploper op het gebied van de toepassing van virtuele techniek in televisieproducties. De afdeling NOB Interactive kent een sectie Digital Imaging, Design & Media Lab. Ir. Ruud Leyendekker en Frank Enkelaar zwaaien er de scepter. Hun afdeling beschikt over de studio waarin gespot kan worden met alle wetten van zwaartekracht en materie. "De studio is helemaal ingericht op virtuele technieken en andere special effects. We beschikken over ontwerpers die programmamakers bijstaan om met virtuele technieken concepten te bedenken die goed gebruik maken van de techniek. Zo is er niet alleen sprake van een kunstje, maar van een werkelijk bijdrage aan de inhoud van het programma", aldus Leyendekker.
"We bouwen hier driedimensionale virtuele decorstukken na", vertelt Frank Enkelaar. "We plaatsen die in een ruimte zoals die er fysiek ook zou uitzien. Je kunt er omheen lopen, ze met een camera van alle kanten bekijken."
Waar vroeger alleen gebruik van een vaste camera mogelijk was, is nu ook beweging mogelijk. De computer berekent razendsnel de benodigde perspectiefverandering, waardoor de kijker de voorwerpen als ‘echt’ ervaart. Virtuele televisie kan alleen bestaan dankzij de toegenomen kracht van computers. Een televisiebeeld wordt 25 keer per seconde opnieuw opgebouwd. Eer is het een en ander voor nodig om op een computer hetzelfde te doen, terwijl het perspectief ook nog wijzigt. In 1996 kon het NOB voor het eerst een uitzending verzorgen waarbij drie-dimensionale virtuele techniek gebruikt werd, dankzij de aanschaf van een Onyx-computer van Silicon Graphics.
Schijn en werkelijkheid zijn inmiddels moeilijk meer te onderscheiden. Als kijker ben je ervan overtuigd dat Victor Deconinck een fraai aangeklede studio binnenstapt om het zakenprogramma BV2 te presenteren. Maar in werkelijkheid komt hij een saaie blauwe ruimte binnen, en zien alleen de kijkers thuis de virtuele decorstukken. De vidi-wall (monitorwand) bestaat ook alleen maar op een harde schijf. "De kwaliteit is beter dan een echte vidiwall", vertelt Enkelaar. De virtuele vidiwall heeft geen last van lichtinval en moeilijke camerastandpunten om het ding ‘aan te schieten’."
Balletdanser
Niet iedere presentator heeft het overigens makkelijk met zo’n lege, blauwe studio. "Het is vreemd in zo’n omgeving te staan, je kunt je moeilijk oriënteren", bekent Joop van Zijl in een recente publicatie van NOB-Interactive. Hij presenteerde het Jaaroverzicht van de NOS in een virtueel decor. Het was wel even wennen voor de ras-presentator, maar na verloop van tijd ging het hem toch goed af. De onderwerpen schoten links en rechts van hem als paddestoelen uit de grond. "Ik voelde me net een balletdanser", vertelt Van Zijl aan het NOB over de uitzending. "Omdat er veel bewegingen in het virtuele decor zitten, is een juiste timing belangrijk; je mag geen stap te ver doorlopen. Tijdens de presentatie moet je overal tegelijk op letten: de markeerpunten op de vloer, de monitor waar je jezelf in het decor ziet staan en natuurlijk je teksten. Ik voelde me net een balletdanser die zich volgens een bepaalde choreografie door het virtuele decor bewoog."
Wat drijft omroepen ertoe virtuele decors in hun programma’s in te zetten? De verklaring is eenvoudig, aldus Enkelaar. Je kunt iets doen wat eigenlijk niet kan". Visuele trucs als schuivende achterwanden en uit de vloer omhoogrijzende zuilen zouden weken constructietijd vergen, en veel hak- en breekwerk. Het grote voordeel van een visueel decor bij een wekelijkse uitzending is bovendien de korte opbouwtijd. "We hebben weleens ’s middags om twee uur geoefend met een ander programma terwijl even later BV2 opgenomen moest worden. Toen we klaar waren stond BV2 in een half uur overeind".
Een vergelijkbaar fysiek decor zou minstens een dag opbouw- en inregeltijd kosten. Alleen al de vidi-wall die er deel van uitmaakt, vergt een dag voor transport en opbouw. De besparingen zijn dus enorm. Doordat ook de opstelling van het lichtplafond in de computer opgeslagen is, hoeft niemand daar aan te pas te komen. Normaal gesproken zijn er enkele mensen voor nodig die alle lampen in de goede positie zetten. Bijkomend voordeel van het geautomatiseerde lichtplafond is dat het werk op de studiovloer gewoon kan doorgaan. In de oude situatie mag er om veiligheidsredenen niemand onder de lampen lopen zolang daar nog mee gemanoeuvreerd wordt.
Droge verf
De Special Effects-studio kan alleen maar werken door het principe van de ‘chroma-key’: met behulp van een bepaalde kleur als achtergrond (meestal kobaltblauw) zijn de visuele effecten tot stand te brengen. De kleur wordt zodanig gecodeerd dat elk beeld gekozen kan worden in plaats van de kleur blauw. Omdat de blauwe verf ook op de vloer zit, is – bizar genoeg – de belangrijkste factor wat betreft de opbouwtijd van de studio de droogtijd van de verf. Kleine beschadigingen moeten na elke opname meteen bijgewerkt worden. Om het drogen te versnellen laten de studio-medewerkers, vindingrijk als ze zijn, het lichtplafond tot vlak boven de vloer zakken. De warmte van de lampen doet de rest.
De vraag is wat er gebeurt als de computer uitvalt. Een decorstuk dat omvalt tijdens de uitzending is niet fraai, maar het kan een paar minuten later weer overeind staan. Maar een virtueel decor? "We hebben back-ups achter de hand" meldt Leyendekker. "Dat zijn vaste beelden die je altijd als achtergrond kunt gebruiken."
Enkelaar: "Het is dan niet meer zo mooi natuurlijk. Maar uitvallen is volgens ons niet echt een probleem. We gebruiken alleen maar apparatuur die z’n bedrijfszekerheid al bewezen heeft. En we praten ook niet over een serie opgevoerde NT-computers. Het is professioneel spul."
Niet gelukkig
Waar Joop van Zijl pas achteraf meldde zich niet zo gelukkig te voelen in een virtueel decor, was dat onlangs bij Pia Dijkstra (NOS-Journaal) en Ferry Mingelen (Den Haag Vandaag) van het gezicht af te lezen. De gemeenteraadsverkiezingen van woensdag 4 maart zullen hen waarschijnlijk nog lang heugen. De uitslagen verrasten niet alleen de politici in Den Haag, maar ook de presentatoren. Wie Pia Dijkstra aarzelend teksten hoorde lezen, en wie vlak voor middernacht Ferry Mingelen zag stuntelen in zijn virtuele omgeving, kreeg plaatsvervangend medelijden. "De wijze waarop de NOS omging met de uitslagen was om gek van te worden. Blijkbaar had niemand tevoren gekeken wat het effect zou zijn van de arbeid van techneuten en vormgevers in hun virtuele woestijn", schreef mediaredacteur Ruud Verdonck met bijtend sarcasme in Trouw.
Geen opsteker voor de afdeling Interactive? "De Volkskrant schreef dat deze oplossing een welkome visuele ondersteuning was van een brij van cijfers die anders onbegrijpelijk zou zijn", reageert Leyendekker ad rem.
Wie heeft er gelijk?
"Wij wisten zelf ook niet wat er zou gaan komen", aldus Frank Enkelaar. "De computer bij General Electric die de uitslagen verzamelde, bepaalde zelf de invulling van het decor. Het aantal palen dat het beeld in schoof, was gekoppeld aan de uitslagen."
"Ook Pia Dijkstra zag op dat moment pas wat er ging gebeuren”, vertelt Ruud Leyendekker. "De afdeling Innovatie had software geschreven voor een ‘split-screen monitor’. Daardoor zag ze de uitslagen in cijfers, ze zag zichzelf in het decor zitten en ze kreeg bijpassende teksten doorgestuurd van Ad van Liempt. Ze zag dus drie dingen tegelijk, en ze moest met een muis bepalen wanneer er nieuwe ‘uitslagenpalen’ binnen konden komen."
De kijker vroeg zich intussen af of Pia zich wel zo gelukkig voelde in het virtuele decor. "In het begin was dat inderdaad zo", erkent het Special Effect-duo. "Maar als ze in een gewoon decor had gezeten, was het ook zo gegaan. Want de uitslagen komen tijdens de uitzending binnen. Alles komt tegelijk. Dan merk je dat ze niet makkelijk meer spreekt. Het is geen gewoon Acht Uur Journaal."
Op 6 mei volgt een herkansing, want ook de uitslagen van de landelijke verkiezingen zullen via een virtueel decor weergegeven worden. "We zullen van te voren meer oefenen", belooft Enkelaar.
Evenwicht echt en onecht
Enkelaar en Leyendekker vinden het belangrijk in hun werk het juiste evenwicht te vinden in de toepassing van virtuele decors. "Als ontwerpers gebruikmaken van virtuele techniek, hebben ze nogal eens de neiging plaatjes uit de hightech-sfeer te gebruiken", aldus Leyendekker.
Enkelaar: "Bij sommmige programma’s lijkt het dan alsof je door een elektronicadoos loopt." Juist die keuze versterkt het gevoel dat het om een ‘onechte’ wereld gaat. Voor een deel laten die keuzes zich overigens verklaren door de beperkingen van de techniek. Leyendekker: "Als je organische vormen heel gedetailleerd wilt uitbeelden, moet je een heel zware computer hebben. De zwaarste computers van dit moment kunnen nog geen natuurlijk uitziende beelden creëren. De vraag is natuurlijk ook of je dat moet willen. Je kunt wel een heel bos nabouwen, maar dan kun je beter gewoon naar dat bos toegaan. In Zwitserland zijn ze al jaren bezig Marilyn Monroe virtueel na te maken, maar je kunt dan beter een goeie ‘look-a-like’ nemen".
Enkelaar: "De ontwerper moet het grensvlak van de werkelijkheid en het virtuele domein weten te benaderen. Juist de verwevenheid van echt en onecht maakt het spannend."
Voorbeelden van virtuele decors op televisie zijn: Business Update, elke werkdag om 23.30 uur, RTL5. BV2, elke dinsdag om 22.30 uur, TV2. De Droomshow, elke zaterdag om 17 uur, Nederland 1.
Auke Schouwstra, freelance medewerker Computable
