Dat was even schrikken, vorige week. In de dagbladen slaan IBM en Syntegra alarm over de voortgang van het computerplan van minister Ritzen van Onderwijs. Beide bedrijven zijn geïnteresseerd in deelname aan het omvangrijke project ‘Investeren in Voorsprong’. Het plan dreigt te mislukken, kopte de Volkskrant na gesprekken met verschillende bedrijven. De naam van rampproject nummer één in deze categorie Comenius is al weer gevallen.
Het enige wat ik gedaan heb is duidelijk maken dat er nog wel wat gaten in het plan zitten. Die moeten gevuld worden. Ik heb er niks aan om bij een plan betrokken te zijn dat teleurstellingen kan opleveren aan een van beide kanten". Guus Budel van Syntegra meldde vorige week desgevraagd in de Volkskrant "in de huidige opzet ernstige twijfels te hebben over de kans van slagen van het project". Zijn uitspraken, gecombineerd met de opmerkingen van IBM’s directeur Nederland A. Lundqvist over het gebrek aan standaardisatie in het project zorgden voor enige ophef in Den Haag.
Beiden reageerden op de voortgang van het in april door Ritzen gelanceerde plan om in 2002 op elke tien leerlingen in het basis- en middelbaar onderwijs een computer beschikbaar te hebben. De eerste fase van de tender voor ‘Investeren in Voorsprong’ is afgesloten. Er lopen twee Europese aanbestedingen: een voor het zogenoemde ‘Edu-net’ (een elektronisch landelijk netwerk) en een voor het netwerk binnen de scholen. Daarbij gaat het om bekabeling en hardware als servers, computers, printers en scanners.
Vorige week moesten geïnteresseerde bedrijven aantonen dat zij gekwalificeerd zijn om mee te doen met het grootschalige project. In de komende weken zullen zij meer gedetailleerd moeten aangeven welke bijdrage zij denken te kunnen leveren.
Beste manier
In dat proces is inmenging van het ministerie gewenst, is de mening van Budel. Over het budget, de mate van standaardisatie, opleidingen en onderhoud is nog veel onduidelijk. "De ambtenaren vinden dat de IT-bedrijven maar creatief met de gaten in het plan om moeten gaan. Dat kan best een benadering zijn, maar daarmee geef je wel aan dat het plan dat er nu ligt niet direct voor uitvoering vatbaar is. Er moet nog wat aan gedaan worden. Je moet je afvragen of een openbare tenderprocedure de beste manier is om ideeen bij elkaar te krijgen".
"De overheid heeft bij het project ‘Berichtenverkeer 2000’ uiteindelijk besloten om de leveranciers samen aan een oplossing te laten werken. Bij een tender voor zoiets groots, belangrijks en complex moet je niet verwachten dat één aanbieder met het beste idee komt. Als de leveranciers hun creativiteit moeten tonen, dan denk ik: organiseer dat dan. Als je kijkt naar de omvang van het project, heb je zo ongeveer alle grote IT-bedrijven in Nederland nodig om het alleen al uit te voeren".
Hebben de ambtenaren bij Onderwijs de omvang en reikwijdte van het plan niet goed ingeschat?
"Ik denk dat ze oprecht menen dat de industrie oplossingen moet bedenken voor de leemten in het plan. Maar daar zeg ik op: nodig de industrie dan op een andere manier uit om met oplossingen te komen, niet via een openbare tender-procedure. Ik vind dat het ministerie de leemten in het plan actief moet wegwerken, en niet moet wachten totdat ze via de tender worden weggewerkt".
"Ik heb zelf geprobeerd een combinatie te maken van Compaq, Microsoft en Syntegra. Wij zouden dan het distributienetwerk van die twee gebruiken en ook de andere leveranciers positioneren. Je zoekt elkaar ook op om de risico’s te delen. Maar in deze situatie zoeken wij natuurlijk niet een bedrijf als Getronics op, en Getronics zoekt Syntegra ook niet op. Iedere partij is enkelvoudig vertegenwoordigd. Terwijl je eigenlijk een concept neer moet leggen om dat over verschillende partijen te verdelen. Met een bepaalde keuzemogelijkheid voor de scholen. Ik pleit ervoor die samenwerking te organiseren".
Meer samenwerking moet voorkomen dat er een situatie ontstaat zoals een aantal jaren geleden, toen het zogenoemde Comenius-project een absolute flop werd. De geleverde computers werden zonder nazorg neergezet, waardoor het rendement van het dure project zeer beperkt bleef. Het spook van een herhaling waart rond.
Ongelukkig met tender
"Iedereen is ongelukkig met die tenderprocedure", denkt Hans Liebregts van Tulip Computers. Tulip wil volgens hem "een rol van betekenis spelen in het project. Het kan in de Nederlandse markt een behoorlijke boost geven. We zullen er, ook om commerciële motieven, alles aan doen om er maximaal van te profiteren". Daartoe wordt de gehele dealerorganisatie in de strijd gegooid. Tulip wil samen met hen proberen een deel van de mega-order binnen te halen.
Liebregts: "De tenderprocedure biedt niet de mogelijkheden en de vrijheid die andere procedures wel hebben. Als je zaken met elkaar doet, moeten alle troeven op tafel kunnen komen. Dat kan niet altijd bij een tenderprocedure. Het is een belemmering, dat ben ik met Budel eens. Maar je kunt er niet omheen. Het zou goed zijn als een aantal organisaties in Nederland die hierin iets kunnen betekenen, om de tafel zouden gaan zitten. Om met elkaar zaken te doen. Maar dat zou ook in een later stadium kunnen”.
U heeft geen behoefte aan een initiatief vanuit het ministerie om tot een consortium van bedrijven te komen waarbij het ministerie meer sturend optreedt?
Liebregts: "Die behoefte is er wel. In 1986 hebben wij een project gedaan waarbij een groot aantal middelbare scholen computernetwerken kregen. Dat is toen gedaan door IBM, Philips en Tulip. Er is een stichting opgezet waar de drie leveranciers zitting in genomen hebben, samen met het ministerie van Onderwijs. Dat heeft goed gewerkt, het was een goed initiatief. Zoiets mag er wel weer komen, maar dat hoeft pas op het moment dat je weet met wie je het gaat invullen".
Geen andere platforms
Liebregts heeft niet staan juichen toen bekend werd dat het ministerie geen keuze wil maken voor een bepaalde standaard. "We zitten al in een sterk gestandaardiseerde situatie. Als men echt zal gaan kiezen voor andere platforms, waarbij alle investeringen die tot nu toe gedaan zijn tenietgedaan worden, dan is dat een bedreiging. De automatiseringsgraad op scholen is weliswaar nog laag, maar er is al het een en ander gebeurd. Dat is gebaseerd op een bepaald platform. Het zou een absolute desinvestering zijn als men nu zou kiezen voor platforms die op geen enkele manier communiceren met de vorige platforms. Ik ga ervan uit dat daar rekening mee gehouden wordt".
"Met alle respect voor nieuwe platforms die zich misschien aandienen: ik denk dat met het PC-platform dat nu al bij veel scholen staat, en met het NetPC-platform verleden en toekomst mooi in elkaar vallen."
Ministerie daagt uit
Aletta Bos, woordvoerster van het ministerie van Onderwijs, relativeert de ontstane opwinding. "Het ministerie heeft gewoon aan het bedrijfsleven gevraagd: laat maar eens zien wat je kunt. Ze roepen vaak dat er van alles kan. Je mag er toch vanuit gaan dat binnen de bedrijven een enorme kennis en ervaringsdeskundigheid aanwezig is. Nu zijn ze uitgedaagd om te laten zien wat ze kunnen".
Budel: "Ik wil me echt niet van te voren indekken voor een mislukking, zoals gesuggereerd wordt. Dit is gewoon het beste moment om te kijken hoe dit geweldige initiatief de meeste kans van slagen kan krijgen. Het bedrijfsleven moet de bereidheid hebben om samen te werken, maar ik vind ook dat degene die het aanbesteedt daar het initiatief in moet nemen". Budel bepleit het opzetten van een forum waarin overheid en meedingende bedrijven bekijken hoe de leemten opgevuld kunnen worden die – zoals het er nu uitziet – in het plan zitten.
Woordvoerster Bos zegt het helemaal niet uit te sluiten dat het ministerie in een later stadium met de bedrijven zal overleggen om gesignaleerde problemen te bespreken. "Maar niemand heeft gezegd dat het verboden is dat bedrijven nu al afspraken met elkaar maken."
Het ministerie moet wel de huidige lijn volgen omdat Europese wetgeving een internationale tenderprocedure verplicht stelt bij aanbestedingen hoger dan 250.000 gulden, aldus Bos. Op suggesties dat er misschien onvoldoende informatie over het project aan belangstellende bedrijven is gegeven, wil zij niet ingaan. "Bovendien: de tenderprocedure is niet pas gisteren bekend gemaakt."
Minister reageert laconiek
De minister heeft van het kabinet 275 miljoen gekregen om een aantal voorhoedescholen van computers te voorzien. In totaal zou er 800 miljoen gulden beschikbaar zijn voor wat wel genoemd wordt ‘het omvangrijkste automatiseringsproject van Nederland’. Volgens sommige bij het project betrokken bedrijven is dit veel te weinig. Er zou 1,5 tot zelfs 3 miljard nodig zijn.
Aletta Bos: "Ritzen heeft zeer laconiek gereageerd op dat verhaal. Hij heeft gezegd dat het lijkt op een eerste stap om de prijzen op te drijven. Het computerplan ‘Investeren in Voorsprong’ is Europees aanbesteed. Alle bedrijven mogen eraan meedoen. Dat betekent dat Nederlandse bedrijven dus niet zonder meer die klus krijgen". Met nauwelijks verholen cynisme: "Waarschijnlijk hadden ze het wel prettig gevonden om een direct lijntje met het ministerie te hebben".
Prijsopdrijving?
Hans Liebregts van Tulip Computers denkt dat Ritzen de plank niet helemaal misslaat als hij zegt dat de industrie bezig is de prijs op te drijven. "Ik kan me zo’n reactie van Ritzen voorstellen. Ik denk dat de doelstelling die er ligt, erg goed is. Als we het onderwijs in Nederland willen opkrikken, plukt het bedrijfsleven daar na verloop van tijd ook zijn vruchten van. Zoiets kost een bepaalde som geld. Als je daar doorheen gaat, dat gaat dat ten koste van de kwaliteit en de dienstverlening. Maar ik vind het erg prematuur om nu al te discussiëren over de vraag hoe hoog het bedrag zou moeten zijn dat er voor nodig is. Tulip ziet vooral positieve mogelijkheden: om in een groot Nederlands project onze produkten en diensten aan te kunnen bieden. We hebben gezien dat een project als dit heel goed kan werken".
Hij ziet de ophef die rond het project is ontstaan, met gemengde gevoelens aan. ,,Ik vind het allemaal een beetje verbazingwekkend. Als ik de krant lees, heb ik de indruk dat een aantal mensen exact weet hoe het moet gebeuren en welke budgetten er ter beschikking staan. Vervolgens trekken ze gelijk de conclusie dat het niet haalbaar is. Ik vind dat toch een beetje indruisen tegen de doelstelling dat het om een traject gaat. Waar zowel onderwijs, industrie, MKB en dergelijke zorg moeten dragen voor het slagen van dit project. Dat is ook de invalshoek die wij hebben gekozen".
"We weten, dat is bij iedere overheidsaanbesteding zo, dat het budget een probleem is. Met elkaar moet je kijken hoe je daar mee om moet gaan”.
Maar Tulip is toch ook een commercieel werkend bedrijf?
"Natuurlijk. Als het niet haalbaar is moet je dat onder ogen zien. Maar ik vind het erg vroeg om nu al een visie neer te leggen. Als het de doelstellingen van Tulip voor de toekomst zou ondermijnen, zullen wij afhaken".
Het budget voor ‘Investeren in Voorsprong’ is duidelijk: Ritzen krijgt er 800 miljoen voor. De doelstelling ligt ook vast: in 2002 moet er op elke tien leerlingen een computer beschikbaar zijn. Op de een of andere manier moet men daarmee uit de voeten kunnen. "Het bedrag dat genoemd wordt in de Volkskrant, 800 miljoen, hoor ik voor het eerst. Ik weet alleen dat het kabinet besloten heeft dat er dit jaar en volgend jaar 275 miljoen besteed gaat worden aan de voorhoede-scholen. Mij is niet bekend dat het met 800 miljoen gulden zou moeten gebeuren. Ik hou natuurlijk de politiek wel goed in de gaten om te weten wat er gebeurt met betrekking tot dit project".
Aanloopverliezen voor lief nemen
Naar verluidt hopen sommige ambtenaren van het ministerie van Onderwijs dat bedrijven bereid zijn aanloopverliezen voor lief te nemen, omdat ze later die verliezen wel weer kunnen goedmaken als ze eenmaal in het project zitten. Die gedachte vindt weinig weerklank bij Guus Budel van Syntegra.
Budel: "Er zit een telecommunicatie-aspect in het project, en die bedrijven weten dat ze eerst zullen moeten investeren voordat ze het op de lange termijn in kleine beetjes weer terugverdienen. Als je kijkt naar de producenten, dan hebben die volgens mij in de huidige markt niet veel ruimte. Die zullen toch de produktiekosten moeten verdienen, en vervolgens is de klant voor drie jaar voorzien van apparatuur. Dus dat terugverdienen op langere termijn kan ik voor een hardware-producent niet helemaal plaatsen. De dienstverlener kan natuurlijk best zeggen: ik stop er in de aanloop geld in om als het contract loopt het weer terug te verdienen". Met grote stelligheid: "Maar het moet niet zo zijn dat het een grote subsidieregeling van het bedrijfsleven voor dit project wordt".
Bij Liebregts leidt al het verbale geweld van de criticasters tot onbegrip. "Twee weken geleden was iedereen nog enthousiast en zagen we het als een opportunity. Daarbij lering trekkend uit Comenius en andere projecten die er geweest zijn. Dan vind ik het erg vroeg om twee dagen na het sluiten van de tender te roepen dat het project per definitie zal mislukken. Ik vind dat ook wat aanmatigend".
"Het is een open deur om nu te roepen: er moet meer aandacht besteed worden aan onderwijs, en de onderwijskrachten moeten er ook bij betrokken worden. Uit de gesprekken die ik heb gehad bleek dat het ministerie zich erg goed realiseert dat het project ook in het onderwijsveld breed gedragen moet worden. De afwikkeling van het project verdient zorg, anders kan het inderdaad weer een mislukking à la Comenius worden. Maar ik heb de indruk dat er deze keer meer aandacht voor is dan de vorige keer. Ik deel dus niet in de negatieve stemming die spreekt uit de berichten in de pers".
Cap Gemini, dat ook belangstelling heeft voor het project, wil geen commentaar geven. "Alle overheidsprojecten zijn voor ons interessant, dus dit project ook", is het enige wat Marco de Ruiter van Cap Gemini kwijt wil. Cryptisch: "Ik heb met alle partijen gesproken die hier iets over te zeggen hebben, en we hebben geconcludeerd dat we er naar buiten toe niets over gaan zeggen. Als er bedrijven zijn die er iets van willen zeggen, moeten ze dat vooral zelf weten".
Zijn ze te snel met hun kritiek?
"Nogmaals, het is geheel en al hun eigen verantwoordelijkheid. We hebben er wel ideeen over, maar wij treden hierover niet in de publiciteit voordat we weten hoe we met deze opportunity omgaan. Ik denk dat het niet verstandig is er nu al een discussie over aan te gaan".
Ook Digital, betrokken bij het geflopte Comenius-project, houdt het kruit droog. "We kunnen alleen wat zeggen over de vorige keer. Toen was de belangrijkste fout dat er keurig overal PC’s zijn neergezet, en dat het daarbij bleef. Als de infrastructuur niet bijgehouden wordt, en er geen aandacht is voor de training van leraren, dan is er al heel snel een probleem. Daar zal dus zeker geld voor gereserveerd moeten worden", luidt het gratis advies van Digital aan Zoetermeer.
Achteraf blijkt ook Budel niet zo gelukkig met de reactie die zijn eerdere uitlatingen en die van IBM opgeroepen hebben bij het ministerie. Op verzoenende toon: "We hebben dezelfde doelstellingen. Ik vind het vervelend dat de Volkskrant schreef dat de industrie twijfelt over de kans van slagen van het project, zonder daarbij alle argumenten te noemen. Dat is niet goed voor de sfeer, het bevordert de communicatie niet".
Auke Schouwstra, freelance medewerker Computable
