Hij werd tien jaar geleden in Japan geboren en verovert snel en gestaag de wereld, hoewel velen hem nog steeds met argwaan bekijken. Een Vsat (Very Small Aperture Terminal) is niet het eerste waar netwerkmanagers bij het uitbreiden van een bestaand of het inrichten van een nieuw netwerk aan denken. Toch is een oplossing via satelliet vaak goedkoper dan beter bekende alternatieven, en in sommige gebieden vooralsnog de enige optie.
Onbekend maakt onbemind. Dat geldt ook voor Vsat-netwerken (spreek uit: Visat), waarbij datacommunicatie plaatsvindt via satelliet. "Bedrijven voelen een psychische barrière om met satellieten te werken", zegt Dagobert Weeda, één van de twee directeuren van Telenor Nederland. "We moeten het management alles tot in de puntjes uitleggen; ze willen exact weten hoe het werkt. En dan zeggen wij na afloop: Nu weet u meer van satellietcommunicatie dan u ooit hebt geweten van de PTT-verbindingen."
Telenor, de KPN van Noorwegen, maakt een sterke internationale groei door en koos Nederland als ‘springplank voor Europa’. Weeda: "Noorwegen loopt wat betreft satellietcommunicatie voorop in de hele wereld. Het is een groot land met relatief weinig inwoners. Het heeft een rare vorm en is deels het hele jaar door bevroren. Het ging al heel vroeg op zoek naar een andere wijze van communiceren dan de ‘aardse’." Het aandeel van satellietcommunicatie binnen de totale omzet van PTT is in Noorwegen negen procent, tegen een procent in Nederland.
Een Vsat kan zowel zenden als ontvangen, en bestaat uit drie basisonderdelen: een kastje voor binnen (de indoorunit of idu), waarin een complete router geïntegreerd is; een schotel voor op het dak met een doorsnee van ongeveer een meter; en een outdoorunit (odu), een aan de schotel bevestigd apparaatje dat wat uiterlijk betreft een stofzuiger benadert. De in- en outdoorunit verbonden door een coax-kabel. De schotel wordt eenmalig gericht op een geostationaire satelliet (zie kader). Hoewel een Vsat in principe iedere vorm van datacommunicatie aankan, heeft hij één specialiteit: het zenden van informatie van een centraal punt naar grote aantallen geografisch verspreide lokaties (data broadcasting).
Van de ongeveer 240.000 Vsat’s die de aarde inmiddels rijk is, staat verreweg het grootste deel in de Verenigde Staten. Grote winkelketens als Walmart en Kmart, benzinemaatschappijen en banken gebruiken Vsat’s voor bijvoorbeeld kassa-transacties of het controleren van creditcards. Maar ook worden ze ingezet om te Internetten, te faxen of het voltallige personeel, verspreid over het hele land, in één keer hetzelfde instructiefilmpje te tonen.
Hardnekkig misverstand
Steven Sarphatie, de andere directeur van Telenor Nederland, schat dat Europa op het gebied van Vsat’s ongeveer vijf jaar achterloopt. De traditionele Europese PTT’s hebben veel geïnvesteerd in kabels in de grond, en willen die nu exploiteren. Zij zijn dus niet bijzonder gecharmeerd van satellietcommunicatie. Bovendien kennen Europese gebruikers de mogelijkheden van Vsat niet goed, zo bleek uit onderzoek van Gartner Group. Van de respondenten wist 30 procent niet dat Vsat-netwerken geschikt zijn voor data broadcasting, was 35 procent niet op de hoogte van de mogelijkheden tot bestandsoverdracht en wist de helft niet dat Vsat-netwerken interactief data kunnen versturen. Verder maakt Gartner Group melding van een zeer hardnekkig misverstand: satellietdiensten zijn minder betrouwbaar dan aardse verbindingen.
Ook het feit dat veel Europese landen de markt voor satellietcommunicatie nog niet hebben vrijgegeven, draagt bij tot de achterstand van Europa ten opzichte van de VS. In Nederland is het pas sinds vorig jaar aan andere bedrijven dan de PTT toegestaan om satellietdiensten aan te bieden.
Juist voor internationale verbindingen binnen Europa kan een Vsat-netwerk een relatief goedkope oplossing bieden. Weeda van Telenor: "Alle PTT’s werken elkaar tegen, soms duurt het maanden voor een bedrijf een internationale huurlijn krijgt. En al die PTT’s willen een stukje van de winst, waardoor het een schreeuwend dure aangelegenheid wordt."
Simon Bull, senior consultant bij het Engelse Vsat-onderzoeksbureau Comsys zegt in dit verband: "Als een bedrijf een pan-Europees netwerk nodig heeft met overal dezelfde beschikbaarheid, betrouwbaarheid en kosten, een homogene dienstverlening dus, dan is satellietcommunicatie de enige oplossing, want zodra je de grens over gaat verandert de situatie. Het netwerk in Italië is niet zo goed als dat in Duitsland. In Griekenland krijg je niet hetzelfde niveau van dienstverlening als in Engeland."
Weeda heeft voorbeelden die nog dichter bij huis liggen: "In Nederland zijn er na een vorstperiode al veel kabelbreuken, en in België zijn gebieden waar de aardse verbindingen zo slecht onderhouden worden dat er allerlei fouten optreden in de communicatie."
Onverwoestbaar
Een Vsat-netwerk is, in tegenstelling tot wat velen denken, veel betrouwbaarder dan de aardse verbindingen. Telenor garandeert een beschikbaarheid van 99,9 procent, een percentage waar ze bij de meeste PTT’s wat betreft hun aardse verbindingen alleen van kunnen dromen. De apparatuur die gebruikt wordt, is nagenoeg onverwoestbaar.
De gegarandeerde gemiddelde tijd tussen twee storingen (de Mean Time Between Failures, of mbtf) is twaalf jaar, maar de deskundigen op Vsat-gebied verwachten dat die in de praktijk nog veel langer zal blijken. Onlangs kreeg Telenor een klacht van de Thaise PTT. Eén van de Vsat’s was ingegroeid in het oerwoud en was aanvankelijk niet te vinden. Toen de apparatuur eindelijk was uitgegraven, bleek dat de indoorunit half onder water stond. Alles werkte echter nog vlekkeloos. De Thaise PTT had dan ook geen klachten over het functioneren van de onderdelen, maar wilde voortaan wel graag een alarm als de apparatuur dreigde te verdrinken.
Niet voor niets zijn financiële instellingen, Swift bijvoorbeeld, grootgebruikers van Vsat-netwerken. Wereldwijd komen ze op de tweede plaats na winkelketens. Bij andere klanten geeft de overzichtelijke kostenstructuur van Vsat de doorslag. Een Vsat-netwerk is niet in alle gevallen goedkoper, maar de kosten zijn wel voor een lange tijd volledig te voorspellen en dus gemakkelijk te budgetteren. Telenor werkt met een huurkoopconstructie, waarbij de klant de eerste vijf jaar de apparatuur afbetaalt en vervolgens in eigendom krijgt. Daarna betaalt hij alleen nog de bandbreedte op de satelliet, het zogenaamde space segment.
Represailles van de PTT
De PTT’s kunnen hier niet tegen op. Weeda: "Wie de Nederlandse PTT de prijs vraagt van een internationale huurlijn naar Portugal, krijgt alleen de kosten voor het Nederlandse deel te horen. Voor de rest moet hij maar wachten tot de eerste rekening komt." Directeur Toon de Liefde van de BTG, de vereniging van grootgebruikers van telefonie in Nederland, zegt: "Het ligt volkomen aan de account-manager die de klant treft. De een is heel behulpzaam, de ander doet helemaal niets."
Telenor krijgt van veel Nederlandse klanten te horen dat hun keuze voor een Vsat-netwerk ten minste deels is ingegeven door het gevoel ‘een eigen netwerk’ te hebben, dat volkomen onafhankelijk is van de PTT. Opvallend is ook dat veel klanten Telenor verzoeken hun naam niet bekend te maken, omdat ze bang zijn voor represailles van de PTT.
Vsat-netwerken worden nu voornamelijk gebruikt voor datacommunicatie, via het X.25-protocol. Voor het afhandelen van bijvoorbeeld telefoontjes zijn ze minder geschikt, vanwege de vertraging van ongeveer 270 milliseconden die optreedt door de looptijd van het signaal van de aarde naar de satelliet op 36.000 kilometer hoogte en weer terug. "Die traagheid is relatief", zegt Jan van Osch, projectmanager satellietsystemen voor de Benelux bij NEC, het bedrijf dat de Vsat-technologie mede heeft uitgevonden. "Zij is mede afhankelijk van de overdrachtssnelheid van de data die gebruikt wordt. Die is wel te vergroten, maar dan zijn er ook grotere stations nodig – en niemand wil een tien meter groot gevaarte op zijn dak."
Toename TCP/IP
Zowel Simon Bull van Comsys als de directie van Telenor melden een enorme toename van het gebruik van het Internet-protocol TCP/IP over Vsat-netwerken. Omdat de satelliet daar niet zonder meer mee overweg kan, wordt het voor de ruimtereis eerst ‘gestript’ en omgezet in het satelliet-protocol AA/Tdma (adaptive assignment/time division multiple access) en weer op aarde teruggetransformeerd naar het Internet-protocol.
Sarphatie van Telenor: "Zowel TCP/IP als X.25 hebben tussen de dertig en vijftig procent overhead. Dat eisen instanties als de ITU (International Telecommunications Union) en de Ccitt (Comité Consultative Internationale de Télégraphe et Téléphonique). Daarin zijn de PTT’s vertegenwoordigd, en voor hen geldt: hoe meer verkeer, des te meer inkomsten. Verzending van data per satelliet is veel efficiënter."
Vsat is nog steeds een groeimarkt. In Europa hebben bijna alle grote autofabrikanten inmiddels een Vsat-netwerk om te communiceren met hun dealers. Daf Trucks heeft bijvoorbeeld een op Vsat’s gebaseerd wan (wide area network) tussen 1200 vestigingen, grotendeels dealers, die nu per satelliet communiceren met het hoofdkantoor in Eindhoven. In de VS gebruiken talrijke benzinemaatschappijen een Vsat-netwerk. De pompstations doen hun bestellingen via Vsat, controleren creditcard-gegevens van klanten en tonen hun klanten allemaal dezelfde door het hoofdkantoor verstuurde mix van nieuws en reclame.
De afgelopen jaren bedroeg de gemiddelde wereldwijde Vsat-groei ongeveer twintig procent per jaar. Telenor verwacht een verdere toename. Sarphatie: "Ten eerste vanwege de enorme expansiedrift richting Oost-Europa, waar de infrastructuur zeer slecht is. Maar ook in Azië, het Midden-Oosten, Zuid-Amerika en Afrika zijn er grote problemen met de communicatie."
Een recent onderzoek van Gartner Group bevestigt dit. Zo meldt het bureau over Taiwan: "Een zakelijke omgeving met een verrassend laag peil van technologie en mysterieuze regelgeving op het gebied van telecommunicatie die innovatie beperkt." In Thailand zijn wel lijnen beschikbaar, maar ze zijn erg vol. Het dataverkeer naar Thailand toe is bovendien duur. In India kan een bedrijf binnen een maand verbinding krijgen, maar alleen als het regenseizoen het werk niet ophoudt. Positiever is Gartner Group over bijvoorbeeld Australië, Nieuw-Zeeland en Zuid-Korea.
Enige oplossing
In minder ontwikkelde landen is een Vsat-netwerk soms de enige oplossing. Het is letterlijk overal neer te zetten en bovendien heel snel beschikbaar, als een soort instant-oplossing. In landen als China, Japan of Taiwan kan het, afhankelijk van de nationale PTT en de precieze lokatie, een half jaar of langer duren om een huurlijn te krijgen. Als de noodzakelijke vergunningen eenmaal rond zijn, duurt het slechts een maand om een Vsat-netwerk operationeel te krijgen. Wel kan het verkrijgen van die vergunningen een tijdrovend proces zijn; in China bijvoorbeeld wordt iedere aanvraag apart bekeken.
Ook Simon Bull van Comsys verwacht de grootste groeimogelijkheden in dit soort streken. "Het duurt nog minstens vijf jaar voordat daar een goed werkend aards netwerk is. Maar ook na het jaar 2000 zal de satelliet een rol blijven spelen. Het zal nooit de enige netwerktechnologie worden, maar er zal zeker een markt voor blijven bestaan, alleen al als backup-mogelijkheid. Een bedrijf met een Vsat-netwerk heeft een eigen, volkomen onafhankelijk systeem, dat technisch enorm veelzijdig is."
Yvonne Geiss, redacteur Computable
Wel of niet satelliet
Wanneer wel
Wanneer niet:
Regen en zonneschijn
Satellieten houden niet van regen. Zware regenval veroorzaakt een tijdelijke vermindering van het signaal. Dat kan echter makkelijk gecompenseerd worden door aardse stations in zeer regenachtige gebieden uit te rusten met extra zendkracht.
Twee keer per jaar staat de zon twee of drie dagen pal achter de satelliet en straalt zo veel energie uit dat het signaal van de satelliet ongeveer vier minuten lang volledig wegvalt. Er zijn speciale computerprogramma’s die deze uitval voorspellen, zodat de gebruiker maatregelen kan nemen om te compenseren.
Hoewel de beschikbaarheid van Vsat-netwerken ongeveer 99,9 procent is, aanzienlijk hoger dan aardse verbindingen, koesteren nogal wat mensen vanwege deze problemen met de elementen het vooroordeel dat juist satellietdiensten minder betrouwbaar zijn.
Slotted Aloha
Wanneer twee Vsat-lokaties op exact hetzelfde moment data richting satelliet sturen, vindt een botsing plaats. De satelliet stuurt dan twee keer een ‘nak’ terug, een ‘negative acknowledgment’. Beide Vsat’s wachten vervolgens een random aantal milliseconden, tussen de een en acht, alvorens ze hun data opnieuw versturen. Dit concept heet ‘slotted aloha’ en werd ontwikkeld op Hawaii.
Stationair op 36.000 meter
De beroemde science fiction-schrijver Arthur C. Clarke beschreef in 1945 als eerste het concept van de geostationaire satelliet in het blad Wireless world, twaalf jaar voordat de Russen met hun Spoetnik 1 de eerste kunstmatige satelliet lanceerden. Als een satelliet in een baan om de aarde draait met exact dezelfde snelheid als die van de omwenteling van de aarde, is het netto effect dat hij ten opzichte van de aarde stil blijft staan. Daardoor is het makkelijk om er grondstations op te richten.
De baan waarin een satelliet deze snelheid heeft, ligt op 36.000 kilometer hoogte, zodat drie geostationaire satellieten in principe samen de hele aarde kunnen bestrijken. Toch staat ook een geostationaire satelliet niet altijd op exact dezelfde plaats. Verstoringen in de aantrekkingskracht van de aarde, en ook de zwaartekracht van de maan, brengen een satelliet enigszins uit het lood. De satelliet corrigeert zijn positie zelf met de stuurmotoren die hij aan boord heeft. De gemiddelde levensduur van een geostationaire satelliet is ongeveer twaalf jaar. Dan raakt zijn brandstof op en wordt hij in veel gevallen naar een ‘graveyard orbit’ gestuurd, zo’n 500 tot 1000 kilometer boven de normale hoogte, waar hij zijn laatste dagen kan slijten zonder een gevaar op te leveren voor de jeugdige satellieten op de overvolle 36.000 kilometer-baan.
