Over ‘de computer van de toekomst’ bestaan zeer verschillende opvattingen. Tegenover de mening dat we verder moeten gaan met decentralisatie en met de uitbreiding van de ‘dikke’ PC, staat de opvatting dat we juist terug moeten naar centralisatie van de IT-voorziening en eenvoudiger ‘slanke’ PC’s. Een interview met onafhankelijke adviseur Peter S. Kastner van de Aberdeen Group en Onno Hektor, ‘business manager’ Internet bij Microsoft.
Aanleiding tot de interviews met Kastner, die in Nederland was op uitnodiging van Oracle, en Hektor zijn de opinies van Oracle’s Larry Ellison en Microsofts Bill Gates over de toekomstige computers en de visie van de Bloor Research Group in het onderzoeksrapport The enterprise by other means: an analysis of the return to centralised computing and its consequences.
Bloor stelt dat, na de proliferatie van gedecentraliseerde PC’s, er nu in bedrijven een reactie ontstaat in de richting van gecentraliseerde IT-voorzieningen. De opkomst van eenvoudiger terminals (zogenaamde slanke clients), die gekoppeld zijn aan een intranet en/of Internet en die hun kracht ontlenen aan Java-applets, naar hen toegestuurd door de centrale server, ondersteunt deze reactie aan de onderkant. Aan de bovenkant werkt de opkomst van snelle parallelle computers (servers), waarin tevens lokale netwerken kunnen worden geïntegreerd, ondersteunend. Onder druk van die twee ontwikkelingen zal de traditionele Windows-PC veel terrein moeten prijsgeven, en uiteindelijk alleen nog in gebruik zijn als hobbycomputer en als krachtig werkstation. Deze ontwikkeling zal weliswaar evolutionair, maar snel verlopen, zo voorspelt Bloor, vanwege de vele leveranciers die zich richten op Internet, intranetten en het ontwikkelen van Java-applets, en door het economisch momentum daarvan.
Alleenzaligmakend
In de visie van Microsoft is Windows inmiddels zover doorgedrongen dat niemand meer zonder wil. Onno Hektor, ‘business manager’ Internet bij Microsoft: "Waarom is de PC zo populair geworden dat er nu naar schatting circa 150 miljoen Windows-gebruikers zijn? De reden daarvan is de vrijheid die de PC de gebruiker biedt ten opzichte van een centraal geregelde omgeving. Gebruikers moesten meestal jaren wachten voordat een gevraagde toepassing beschikbaar kwam. Die bleek dan vaak ook nog onbetaalbaar. De doorbraak van de PC is veroorzaakt door de gebruikers, die, buiten de IT-afdeling om, PC’s en toepassingen konden aanschaffen waarmee ze snel en goedkoop aan de gang konden. Die oplossing voor hun problemen werd snel populair, speciaal toen de grafische gebruikersinterface zorgde voor de nodige eenheid in het gebruik van toepassingen. Een Windows-gebruiker benut gemiddeld zes tot zeven toepassingen."
Niet iedereen is even gelukkig met de grafische gebruikersinterface. Advertenties spraken ooit over die ene muisknop waarmee ‘alles’ in de PC of elders konden worden gedaan, maar dat is achterhaald. Bepaalde dingen gaan gemakkelijker via het toetsenbord, waardoor je gedwongen wordt heen en weer te schakelen tussen muis en toetsenbord. Microsoft heeft dan ook onlangs een muis geïntroduceerd waarin een wieltje is opgenomen om gemakkelijk te kunnen bladeren met een browser. Anderen klagen over de overgang van Windows 3.x naar Windows 95, vanwege de soms belangrijke verschillen.
Is ‘de’ Windows-gebruikersinterface alleenzaligmakend? Hektor: "Mijn vader werkt nog steeds onder CP/M, de voorganger van Dos. Meer heeft hij niet nodig, dus hij zal zeker niet overschakelen naar Windows – tot zijn PC het begeeft. Anderen werken – tot volle tevredenheid – nog steeds onder Dos. Maar feit blijft dat nu meer dan 150 miljoen mensen met Windows werken, vanaf schoolkinderen tot en met gepensioneerden. Voor al die mensen is dat de omgeving die ze kennen en waarin ze verder willen groeien. Elke vernieuwing houdt weliswaar veranderingen in, maar die zijn snel te leren, en daarna profiteert men lange tijd van de verbeteringen."
‘Agents’ en ‘wizards’
De slanke netwerkcomputer (NC), zoals voorgesteld door Oracle’s Larry Ellison, is een reactie op de groei in functionaliteit en omvang van zowel Windows als de toepassingen daarvoor. Die worden allebei steeds dikker, tot het punt waarin niet alleen de computer voor slechts een fractie gebruikt wordt, maar ook de totale functionaliteit. Hebben klanten nog behoefte aan uitbreidingen?
Hektor: "Tot nu toe kennelijk wel. Door een betere gebruikersinterface kun je ook meer functionaliteit bieden, zonder dat er moeilijker te werken is met een toepassing. Een uitgebreide functionaliteit zal niet overal gewenst zijn. Daarom hebben we recent Windows CE (consumer electronics) aangekondigd: een ‘lichte’ versie van Windows, speciaal bedoeld voor PDA’s (Personal digital assistants), kleine draagbare apparaten ter grootte van één à twee draagbare telefoons; wij spreken van Hpc’s (Handheld portable computer). Naar verwachting neemt de verbreiding van mobiele computers enorm toe: binnen vier jaar zal 85 procent van alle verkochte PC’s draagbaar zijn, waaronder veel laptops. Een laptop (die op kantoor ‘gedockt’ wordt), kan veel functionaliteit hebben, een PDA alleen basisfunctionaliteit. Het grote voordeel van een Windows besturingssysteem is dat alle computers volledig compatibel zijn, van Windows CE naar Windows 95 en Windows NT, en dat gebruikers eenvoudig kunnen meegroeien."
De complexiteit van Windows blijft echter groot. Er komen alleen maar mogelijkheden bij. Kunnen gebruikers dat allemaal wel bijbenen? Hektor: "Wij denken dat agents en wizards uitstekend zijn in te zetten om een Windows-PC eenvoudiger in het gebruik te maken. Je kunt dit soort programma’s allerlei zaken voor je laten opknappen, van het sorteren van e-mail tot en met het ’s nachts ophalen van diverse soorten informatie uit Internet. We hebben Activex (eerder: Ocx en Ole) ontwikkeld om dit te verwezenlijken. We ondersteunen uiteraard ook Java en Html (hypertext markup language). Activex is inmiddels overgedragen aan Open Group, een onafhankelijke organisatie."
Alle agents en wizards houden gevaren in, vooral als ze bestanden kunnen schrijven en wissen. Hoe denkt Microsoft die gevaren het hoofd te bieden? Hektor: "Alle Activex programma’s zullen geregistreerd worden en krijgen een authenticiteitskenmerk dat nodig is om ze te kunnen uitvoeren. Als een organisatie zich niet houdt aan de regels, kan ze gerechtelijk vervolgd worden. We zien het als een tekortkoming van Java dat daarmee niet op de PC geschreven kan worden – dat beperkt je sterk in de mogelijkheden." Blijft de vraag of de voorgestelde procedure afdoende garanties biedt tegen kwaadwilligen.
Totale kosten verlagen
Het basisidee van Ellison is de centralisatie van eenvoudige toepassingen op de server, waardoor de totale kosten aanzienlijk te verlagen zijn. Sommige mensen stellen dat PC betekent personal chaos, met alle problemen vandien. Bloor stelt dat, afhankelijk van de bedrijfssituatie, de totale eigendomskosten (berekend over een periode van vijf jaar) van een Wintel-PC (Windows/Intel) tussen de twee- tot achtduizend dollar per jaar bedragen. Bloor noemt achttien kostenposten, waarbij het niet alleen gaat om de kosten van hardware en software, maar ook om die van het netwerk, de herstelkosten, niet-beschikbaarheid, softwaredistributie, backup, archivering, beveiliging, trage netwerken, training, ondersteuning en administratie. Hoe complexer het systeem is, hoe hoger deze kosten zullen zijn.
Hektor: "In theorie wel, maar één enkel besturingssysteem biedt uiteraard ook voordelen – die zijn waarschijnlijk nog niet in deze cijfers verwerkt. Het beheer van lokale netwerken is inderdaad een kostbare zaak. Daarom zijn in alle Windows-uitvoeringen voorzieningen ingebouwd om op afstand vanuit de server te bepalen wat de gebruiker op zijn desktop kan doen. Als de gebruiker de PC aan laat staan, kan dit bijhouden ’s nachts automatisch plaatsvinden. De Windows-systemen worden hierdoor, met of zonder de nieuwe Landesk-technologie van Intel, uitstekend beheersbaar."
Hektor stelt dat, zolang gebruikers het voor het zeggen hebben, ze die vrijheid van keuze zullen willen behouden. Door het weglaten van een harde schijf in een NC beperk je de gebruiker tot de centraal beschikbaar gestelde oplossingen – en dat zullen ze niet pikken. Bovendien zullen zulke oplossingen voor een aantal medewerkers onvoldoende functionaliteit bezitten, zodat je toch naar iets anders moet zoeken. Verder ben je volledig afhankelijk van koppeling aan het netwerk om programma’s binnen te halen, omdat de opslagmogelijkheden in de NC beperkt zijn. Dat bemoeilijkt mobiel gebruik.
Beperkt in functionaliteit
Eén van de voordelen van de NC, de slanke client van Oracle, zou de eenvoud van de benodigde programmatuur zijn. De communicatie wordt geregeld via TCP/IP-protocollen, Ethernet als netwerkprogramma en verder hoeft de browser in principe slechts Html te kunnen interpreteren. Voor bestaande legacy-toepassingen valt op redelijk eenvoudige manier een front-end te maken, die het ’terminal-beeld’ dynamisch naar Html vertaalt voor de gebruiker, evenals de respons en opdrachten naar de oude toepassing. Het is mogelijk om bepaalde veelgebruikte bestanden en interfaces eenmalig te ‘vertalen’ naar Html, zodat ze direct bruikbaar zijn.
Wat voor extra’s kan Windows daaraan toevoegen? Hektor: "Een rijke en uniforme gebruikersinterface, van het draagbare apparaat tot en met de server. Afgezien van mainframes bestrijkt Windows het gehele gamma in de computerwereld, waarin gebruikers naar believen kunnen groeien. Verder de grote functionaliteit: je kunt de inhoud van een Word- of WP-document na conversie wel lezen met een NC-browser, maar niet creëren. Bovendien raak je in een browser veel details kwijt, terwijl mensen daaraan zijn gaan hechten. We ondersteunen Html en Java volledig; die zijn dus te gebruiken. Ik vraag me af hoeveel bedrijven bereid zijn om hun gehele infrastructuur om te gooien naar uitsluitend Html en TCP/IP, en hoeveel gebruikers willen leven met een centrale regelneef die bepaalt welke toepassingen beschikbaar zijn. Het gaat echt niet alleen om het omzetten van bestanden naar Html."
Hektor stelt dat PC’s tegenwoordig over voldoende capaciteit beschikken om de overhead van Windows gemakkelijk aan te kunnen. Het grote voordeel van eenzelfde besturingssysteem in verschillende vormen is dat men de keuze heeft om ‘ergens in dit bereik’ met computers te werken en om niet beperkt te worden tot een bepaalde functionaliteit. Gebruikers zijn de weg naar onafhankelijkheid ingeslagen en zullen niet terug willen. Microsoft doet veel onderzoek in de Verenigde Staten (het R&D-budget bedraagt meer dan 2 miljard dollar, meer dan bij Boeing). Ook heeft het veel contacten met klanten op verschillende niveaus, waarbij wensen worden geïnventariseerd en besproken. Er zijn inmiddels zoveel gebruikers gewend aan Windows en de mogelijkheden daarvan dat terugkeer naar de centralistische oertijd onwaarschijnlijk is. Hij geeft toe dat de Windows-interface moeilijker te begrijpen is dan die van een web-browser, maar omdat zoveel mensen Windows-ervaring hebben, is dat verschil lang niet zo belangrijk als sommigen ons willen doen geloven.
Een radicale ommekeer
Bloor stelt dat Java het epicentrum van een enorme aardbeving in de computerwereld zal zijn. De reden daarvoor is dat het in een grote behoefte voorziet, omdat Java-programma’s werkelijk overdraagbaar en op elk platform uitvoerbaar zijn. Omdat Java-programma’s vanuit de server verstuurd worden en de client-ontvanger slechts een uiterst eenvoudige computer behoeft, wordt gesproken van thin client-computing. Klanten kunnen dus hun eigen platform – een mengsel van niet goed bij elkaar passende technologieën – blijven gebruiken of overschakelen op eenvoudiger en meer universele intranetten. Ze zitten niet langer vast aan hun huidige besturingssystemen, zodat een werkelijk open computeromgeving en een nieuwe software-industrie zullen ontstaan. Intranetten gaan werken met massaal-parallelle processoren en de snelle verbindingen die binnenkort beschikbaar komen, bijvoorbeeld Isdn (Integrated Services Digital Network) en breedband. De technologie is er en de interesse voor Internet, met name world wide web, is overweldigend.
Als die ontwikkelingen zich doorzetten, brengt dat inderdaad een radicale ommekeer teweeg: van de oorspronkelijke rekenmachine met enkele programmeurs uit de jaren vijftig via de batch-systemen van de jaren zestig, de interactieve systemen met groene beeldschermen uit de jaren zeventig, de decentrale computers in de jaren tachtig en de genetwerkte client/server-systemen in de jaren negentig terug naar gecentraliseerde intranetten. De slinger van de klok is op de terugweg.
Wat zullen de gebruikers daarvan vinden? Onafhankelijk adviseur Peter S. Kastner: "Ik denk dat het de meeste gebruikers worst zal zijn hoe het systeem functioneert. Het gaat hen vooral om het snel en efficiënt werken met een computer. Door downsizing van de bedrijven moeten minder mensen het werk doen, terwijl dat werk steeds complexer wordt. Men spreekt veel van kenniswerkers; dat klinkt gewichtig, maar is wel waar. Mede doordat veel managementlagen uit de organisatie zijn verdwenen door het afplatten, moeten de werkers meer en meer zelf beslissen. Daarvoor moeten ze over veel informatie beschikken. Het gaat daarbij niet om de fraaie vormgeving daarvan, maar om snel en efficiënt informatie verzamelen en uitwisselen. Het zal deze gebruikers niets interesseren of daarvoor computers gebruikt worden of niet – ze willen snel hun werk kunnen doen."
Geen tijd verspillen
Ook als dat een stap terug zal zijn? Als ze alleen gecentraliseerde software kunnen krijgen, die weinig mogelijkheden biedt om informatie naar eigen inzicht weer te geven? Kastner: "Ongetwijfeld zullen sommigen daarmee een probleem hebben, maar ik denk dat het merendeel van de mensen die mogelijkheid van kosmetische vormgeving graag zal willen inwisselen voor eenvoudige programma’s die doen wat ze nodig hebben, zonder dat ze tijd hoeven te verspillen aan het leren van nieuwe toepassingen, releases die niet bij elkaar passen of programma’s die om onverklaarbare redenen vastlopen. Neem als voorbeeld een webbrowser, waarmee je eigenlijk maar weinig kunt doen, die nooit plat gaat (alleen de verbinding) en die virusvrij is, waarmee je vrijwel alle nodige informatie kunt ophalen en ook nog kunt e-mailen. Voor veel bedrijfsmensen zal dat voldoende zijn."
"Dat betekent niet dat de Windows-PC zal verdwijnen: wie zal anders al die informatie moeten vormgeven en samenbrengen? Wel betekent het dat de rol van die PC beperkter wordt. Vereenvoudiging van computersystemen is een essentiële voorwaarde om het gebruik van computers verder uit te breiden. Computers moeten uit het zicht verdwijnen en net zo eenvoudig te gebruiken zijn als de telefoon nu. Een prima voorbeeld is het telefoonnetwerk met centrale computers en toepassingen (zoals wisselgesprek) in combinatie met eenvoudige terminals."
De manier waarop mensen met computers werken heeft zich ontwikkeld van de eenzame programmeur met een schakelpaneel van de rekenmachine naar de interactieve gebruikers met eerst teken-georiënteerde beeldschermen en later grafische gebruikersinterfaces. Is een relatief eenvoudige webbrowser voldoende voor wat ze moeten doen? En hoe valt die te gebruiken voor bestaande toepassingen? Kastner: "Ik geloof niet dat veel mensen zich beperkt zullen voelen door de functionaliteit van de huidige browsers. Het probleem is meer om je weg te vinden in die enorme informatieberg; binnen een bedrijf is dat veel eenvoudiger dan thuis. In bedrijven is ook de centrale opslag en het actueel houden van informatie een stuk simpeler dan het actueel houden van gedecentraliseerde databases. Het blijkt vrij eenvoudig te zijn om een koppeling te maken tussen bestaande toepassingen en slanke clients. Met Windows en client/server-systemen is dat niet goed van de grond gekomen, vooral vanwege die decentralisatie."
"Aan een centraal systeem zijn veel voordelen verbonden. Er moet nog veel gebeuren aan de ontwikkeling van nieuwe gereedschappen en methodieken, maar de verwachting is dat men door middel van object-oriëntatie gebieden kan isoleren, zodat niet iedere ontwikkelaar over alle details hoeft te beschikken om een toepassing of aanpassing te maken. Dat is belangrijk, omdat nieuwe toepassingen steeds sneller beschikbaar moeten komen vanwege de vele en snelle veranderingen in organisaties."
Vele gebruikersinterfaces
Hoe zal de gebruikersinterface er straks uit gaan zien? Zal die lijken op die van de huidige browsers? Kastner: "Nee, en er komt niet één gebruikersinterface, maar vele. De keuze zal bepaald worden door de beschikbare hardware (een telefoon, PDA, NC of PC) en de eisen voor het gebruik. De Windows-interface oogt fraai, maar is te ingewikkeld voor iemand die uitsluitend wat informatie nodig heeft. Door verdergaande miniaturisering kunnen we een echte processor in een draagbare telefoon plaatsen, maar door de afmetingen ben je dan wel gebonden aan korte berichten; een PDA heeft een iets groter scherm. Philips heeft in samenwerking met Oracle een telefoon met LCD-beeldscherm ontwikkeld voor telefonie en e-mail – één van de eerste slanke clients."
"Voor een laptop zul je een andere interface moeten maken dan voor een PC. De gebruikersinterface wordt ‘ingebakken’ (Rom) in de NC en aangestuurd via standaard-Html, zodat de centrale server weinig hoeft te weten over de client-configuratie. Na de venster-metafoor en het (al dan niet actieve) bureaublad van Microsoft presenteert Oracle nu de indexkaarten-metafoor: geen vensters of iconen, maar indexkaarten die men door klikken naar voren kan halen. Maar in het NC-concept staat het iedere leverancier vrij om een passende interface te maken. Zo’n isolatie vereenvoudigt het schrijven van toepassingen en bevordert de concurrentie. De meeste gebruikers gaat het om informatie en communicatie, niet om hoe die zijn vormgegeven."
Dat betekent dus dat de gebruiker niet langer direct met een Word- of WP-document kan werken. De browser kent de uitgebreide opmaakmogelijkheden niet. Kastner: "Die gebruiker hoeft zich daarover dus ook geen zorgen te maken. Zonodig moet er centraal een opmaakvoorziening komen in de server die alle tekstbestanden op bepaalde manieren kan zetten. Bestaande bestanden zijn vrij eenvoudig van te voren of direct om te zetten. Het concept wordt waarschijnlijk eerst in bedrijven geïntroduceerd via intranetten. Uiteindelijk zal het de hele computerwereld openbreken. Mijn ouders en grootouders zullen het moeten kunnen gebruiken om te communiceren – daarvoor is Windows veel te gecompliceerd."
"Gebruikers hoeven niet te weten dat er een computer gebruikt wordt. Ze moeten alleen weten uit wat voor mogelijkheden ze kunnen kiezen, en dat kan op verschillende manieren – het liefst op een manier die ze kennen. Naast tekst en een aanwijzer zal spraak een belangrijke vorm van in- en uitvoer worden. De Opendoc-normen voor multimediadocumenten zijn te gecompliceerd – dat kan veel eenvoudiger op basis van Html." Inmiddels is een vereenvoudigde versie van Html verschenen: Hdml (handheld device markup language), voor draagbare terminals. Verder heeft Oracle onlangs een open Network Computing Architecture aangekondigd, voor het ontwikkelen van Internet/intranet-toepassingen.
De hegemonie doorbreken
Er is een beweging in gang gezet die de hegemonie van Microsoft/Windows en de trend naar decentralisatie tracht te doorbreken, om computers in een veel breder bereik toe te passen: van extreem grote servers tot en met draagbare telefoons (ubiquitous computing: overal aanwezige computers). Het ziet ernaar uit dat veel nieuwe en bestaande leveranciers zich achter deze beweging scharen en dat het economisch momentum groot is. Voor een echte doorbraak zal veel moeten veranderen, niet van de ene dag op de andere maar geleidelijk. De nieuwe beweging betreft essentiële zaken en kan niet worden afgedaan met verhalen als Leve de domme computer (M. Polman, Elsevier) of De netwerkcomputer werkt niet (H. Blankensteijn, NRC-Handelsblad). Het gaat niet om de prijs van een NC, browser, server of besturingssysteem, maar om de manier waarop computers met elkaar samenwerken en om de terreinen waarop ze inzetbaar zijn. De tijd zal leren welke richting het opgaat en, vooral, wanneer dat gebeurt.
Inmiddels heeft een coalitie van 38 bedrijven, geleid door Netscape en Progressive Networks, een nieuwe Internet-norm (Rtsp: Real Time Streaming Protocol) voorgesteld voor de overdracht van multimedia-informatie. Hiervoor werd tot nu toe UDP (User datagram protocol) gebruikt, maar die is voor dit doel verre van ideaal. Met Rtsp zijn stromen digitale informatie via het net te versturen voor de ontvangst van televisiebeelden en driedimensionale grafische beelden. De acceptatie van deze norm zou de komst van uitgeklede computers zoals de NC kunnen versnellen. De coalitie omvat IBM, Apple, Sun, Digital Equipment, Hewlett-Packard, Silicon Graphics en andere grote computerbedrijven, maar niet Microsoft. IBM is al enkele maanden geleden met een NC gekomen: Network Station (NS).
Hein van Steenis, freelance medewerker Computable
Literatuur
R. Bloor: The enterprise by other means: an analysis of the return to centralised computing and its consequences. Bloor Research Group, 1996.
R. Lagrand: Ergonomie Windows 95: kwestie van klikken. PCM, december 1995, p. 158-162.
R. Raaijmakers: Intel komt met duur alternatief voor NC. Computable, 4 oktober 1996, p. 10.
J. Udell: Your business needs the web. Byte, augustus 1996, p. 68-80.
