Onder deskundigen heeft lange tijd de opvatting geheerst dat automatisering werkgelegenheid kost, dat duizenden banen verloren gaan doordat wij onze werkzaamheden nu veel efficiënter kunnen uitvoeren dan pakweg twintig jaar geleden. Langzamerhand rijst echter het vermoeden dat het omgekeerde het geval is, en dat het dagelijks gebruik van PC’s, netwerken, servers en printers juist werkgelegenheid schept door produktiviteitsverlaging.
Van oudsher bezet het recreatief computergebruik de eerste plaats op de ranglijst van produktiviteitsverlagers. Het populaire ‘spelletjes spelen in de baas zijn tijd’ is sinds het begin van de jaren tachtig niet meer uit Nederlandse bedrijven en instellingen weg te denken. Dat het hier uitsluitend gaat om spelletjes die de moeite van het spelen waard zijn, is een wijdverbreid misverstand. Ook spelletjes die aantoonbaar saaier zijn dan het werk zelf worden met een heilig vuur gespeeld. In de categorie recreatie valt sinds kort ook het Internet-surfen, een tijdsbesteding die grote overeenkomsten vertoont met het in de hoofdstad zo populaire koan-floating (drijven in zout water): de actieve beoefenaar neemt in het geheel geen informatie meer op en verliest elk gevoel voor tijd. Naast spelen en surfen biedt de nieuwe generatie besturingssystemen de gebruiker een derde vorm van afleiding en vermaak: desktop customizing. Uren kan de moderne PC-gebruiker bezig zijn met het kiezen van een achtergrond, het aanmaken en verslepen van ikoontjes en het installeren van geluidjes.
Vanaf dat punt is het maar een kleine stap naar werkgelegenheidsschepper nummer twee: installatie en configuratie. In toenemende mate kost elke wens die afwijkt van de standaard de gebruiker een significant deel van zijn produktieve uren. Een belangrijke rol daarbij is weggelegd voor het terugladen of opnieuw invoeren van bestanden die door het onhandig gebruik van al even onhandige tools verloren gegaan zijn. Minstens zo tijdrovend zijn de activiteiten die onlangs door slimme automatiseringsafdelingen op de eindgebruiker zijn afgewenteld, zoals het ‘afmonteren’ van een nieuw besturingssysteem of het maken van backups.
Stijger met stip op de ranglijst van werkverschaffers is tenslotte het interne e-mail-systeem. De verzending van berichten vindt weliswaar nog steeds plaats met de snelheid van het licht, maar de eventuele aankomst ervan niet meer. Hierdoor vergt ook de nazorg een groeiende inspanning.
Er is nog maar één conclusie mogelijk: de moderne automatisering past in een illustere reeks van arbeidsprojecten als het Amsterdamse Bos, de Afsluitdijk, de Deltawerken, de 36-urige werkweek en de Melkert-banen. Het is daarom tijd dat de vakbeweging haar strategie grondig herziet en de komende jaren alle energie steekt in het bevorderen van het gebruik van Microsoft-produkten. Dit moet nog voor het einde van de eeuw leiden tot een blijvende oplossing van de werkloosheidsproblematiek. Maar helaas is het niet alles goud wat er blinkt. Automatisering schept immers niet alleen banen, maar maakt ook nog steeds vele slachtoffers. Zoals de 30-jarige Wim den O. te Leiden, die vorig jaar door de marechaussee werd gewekt met het verzoek zijn achterstallige dienstplicht te vervullen. Wim kon zijn oren niet geloven. Was hij niet vijf jaar geleden afgezwaaid? Protesteren hielp niet: Wims naam prijkte op een inderhaast uit een blauwe bus tevoorschijn gehaalde computeruitdraai. Slechts door aan de ijzeren greep van de marechaussee te ontsnappen, naar zolder te rennen en een authentieke, op naam gestelde plunjebaal te tonen, kon hij een onvrijwillige aftocht voorkomen. Bij nadere inspectie bleek dat voor een hele lichting dienstplichtigen in de database een reeds in gebruik zijnde reeks nummers was gebruikt.
Een ander voorbeeld is de 95-jarige Henriëtte van Z. – bewoonster van een verzorgingstehuis te Amsterdam – die op verzoek van de huisarts een bloedonderzoek liet uitvoeren door een academisch ziekenhuis in de regio. Toen mevrouw Van Z. na drie weken het bericht kreeg dat de resultaten van het bloedonderzoek binnen waren, kon zij een lichte nervositeit niet bedwingen. Terecht, want de resultaten – weergegeven op een computeruitdraai van het ziekenhuis – logen er niet om: ERROR PG 2513 – PATIENT NOG NIET GEBOREN. Liefhebbers herkennen hierin direct een onheilspellende voorbode van het ‘jaar 2000-probleem’.
Al met al laten bovengenoemde voorbeelden aan duidelijkheid niets te wensen over. Automatisering mag dan een onmisbaar wapen in de eeuwige strijd tegen de werkloosheid zijn, waakzaamheid is en blijft geboden.
