Over het eindrapport van de Tijdelijke Commissie ICT en de ict-projecten bij de overheid is al veel gezegd en geschreven. Het rapport verhaalt van slepende projecten die niet leveren wat ze moeten leveren, langer duren dan gepland en meer kosten dan verwacht. Met een overheid die alles uitbesteedt en vertrouwt op externe leveranciers en adviesbureaus. Verantwoordelijkheid, kennis, management, uitvoering en controle achteraf: het wordt extern betrokken.
Een treurig beeld doemt op van het gunnen van opdrachten waarbij niet alleen inhoudelijke argumenten een rol lijken te spelen. Binnen komen is één en dan kan de meter gaan lopen. Zelfs de Tijdelijke Commissie ICT heeft het over perverse aanbestedingen. Is dit de ict-cultuur waarover in het rapport gesproken wordt, waardoor de overheid iedere grip over de ict kwijt is? Ik had dan ook verwacht daarover iets in de aanbevelingen terug te lezen maar helaas. Ook had ik iets meer ict-inhoudelijke aanbevelingen en bespiegelingen verwacht.
Helder verhaal
Ik ben niet negatief over het eindrapport, het is een helder geschreven verhaal met treffende analyses en een aantal goede aanbevelingen. Het vergroten van ict-kennis bij de overheid met het aantrekken van ict-ersoneel en het investeren in opleidingen lijkt zinvol. Het Bureau ICT Toetsing (BIT) als extra slot op de deur met bevoegdheden bij het beoordelen van ict-projecten klinkt goed. Het BIT is echter ook een oplossing in een bestaand stramien van nog meer toetsing en controle zonder verantwoordelijkheid. Het Poolse landdag-model, waarin iedereen mee praat en niemand beslist of verantwoordelijk is, blijft intact.
Daarmee raakt het rapport naar mijn mening niet de kern, want ik lees geen woord over het uitbesteden en aanbesteden van ict-projecten waar dat wel gemoeten had. Overheid stop met alles uitbesteden en neem de regie in handen, had de boodschap moeten zijn. Zorg voor een eigen ict-organisatie en neem inhoudelijke en technische verantwoordelijkheid.
Wat ik eveneens mis in het rapport is een visie op de rol van de ict in de organisatie. In het rapport staan diverse voorbeelden van langlopende ict-projecten, moeizaam en over vele jaren. Hoe realistisch en passend is dat? Is een ict-project ooit af? De overheid heeft te maken met steeds veranderende regels en wetgeving, dat is de wijze waarop beleid gemaakt wordt. Is het dan niet veel verstandiger om ict als een doorlopend onderdeel te beschouwen? Met een eigen ict-organisatie die zorgt voor continuïteit, wijzigingen en nieuwe ontwikkelingen waar nodig.
Hoeft niet te betekenen dat je geen doelen kan stellen of projecten kan starten maar dan zonder aanbestedingen en de illusie dat ict-projecten ooit ‘af’ zijn. Niet voor niets is Agile (wendbaar, flexibel) het toverwoord in de ict-wereld, het je kunnen aanpassen aan de veranderende omstandigheden of wensen. Nog een reden om zelf het heft in handen te nemen. Bij iedere wijziging weer te moeten steggelen over contracten met externe leveranciers is contraproductief, tijdrovend en geldverslindend.
Tegeltjeswijsheden
Tot slot wordt er in het rapport van de Tijdelijke Commissie ICT vaak gesproken over het gebruiken van het boerenverstand. In het rapport staan een aantal ict-tegeltjeswijsheden waarvan ik het jammer vind dat ze niet expliciet in de aanbevelingen terugkomen. Om er een paar te noemen: Ga niet repareren wat niet stuk is, neem de meningen en inzichten van gebruikers en uitvoerende ict’ers serieus en maak ze zwaarwegend en hou je teams zo klein en overzichtelijk mogelijk. En ook al regelmatig genoemd in diverse opinies: verlies je niet in de dwaze ambities, kies realistische doelen en ga uit wat van wat er reeds bestaat. Tot slot, beschikbaarheid en betrouwbaarheid van systemen horen altijd op de eerste plaats te staan.
Louis, helaas is het gebruikelijk bij Nederlandse politici om net niet de kern te raken; zie de Tijdelijke Commissie Onderzoek Financieel Stelsel (commissie-De Wit). Die vroeg bij de verhoren amper door, zoals in GB en de VS wel is gebeurd. Het was net een kleuterklasje op schoolreis. De commissie-De Wit heeft dan ook weinig invloed gehad. De kamer ging even later akkoord met de toestemming aan de regering om via Europese afspraken een heel risicovol monetaire beleid van de Europese Centrale Bank toe te staan. Met betrekking tot de bouw zijn er ook drie aanverwante parlementaire enquêtes en onderzoeken geweest binnen nog geen drie decennia.
De Tijdelijke Commissie ICT heeft onvoldoende oog gehad voor (slecht ) opdrachtgeverschap, de samenhang van ICT en niet ICT bij zogenaamde ICT-projecten, de politieke aansturing bij project- en programmamanagement. Men spreekt veel over de rijksoverheid, CIO’s, ambtelijke top, ICT-leveranciers en te weinig over Kamerleden en alle kabinetsleden.
Toch staan er een aantal goede opmerkingen in het rapport, zoals: “De commissie stelt vast dat vooral de cultuur rondom ICT-projecten bij de rijksoverheid niet deugt.” en “De Kamer maakt haar controlerende taak niet waar door een gebrek aan interesse voor ICT en een gebrek aan deskundigheid op ICT-gebied.” Nu nog daar gevolg aan geven.
Volgens mij weten de politici van de oude partijen niet goed hoe om te gaan met grote belangen en die van de nieuwe (populistische) partijen hebben daar nog meer moeite mee. Governance bij de overheid is daardoor zwak. Het belastinggeld wordt vaak niet goed besteed (geen efficiency) en de maatschappelijke doelen worden niet gehaald (geen effectiviteit). Misschien kunnen politicologen en bestuurskundigen hiervoor een oplossing bedenken.