Smart is in. Auto’s, telefoons en huizen worden smart. Volgens woordenboeken gaat het dan om iets dat slim en goed bedacht is. Zulke producten willen we natuurlijk allemaal. Marketeers hebben dat feilloos in de gaten.
Menselijke smart
De woordenboeken suggereren ook dat je voor smart bij de psychologie moet zijn. Bij slim gaat het immers om een psychologisch proces, namelijk ’het denken’. Denkpsychologen benaderen smart iets anders dan marketeers en consumenten. Psychologen vragen zich bijvoorbeeld af wat smart en denken precies is. Dat blijkt nogal lastig te zijn. Het woord ’smart’ gebruiken zij niet, maar wel termen als intelligentie, cognitie, mentaal handelen en probleemoplossen. Tussen die psychologische denkscholen zijn forse verschillen. Die onenigheid geeft niet-psychologen aan de haal te gaan met begrippen als IQ, hoogbegaafd en smart. ’Gewone’ mensen begrijpen complexe dingen door te doen alsof het mensen zijn (antropomorf denken). In sprookjes kan alles denken, voelen en praten. Ook in de ict doet men dat. Computers worden niet gebruiksvriendelijk gemaakt door ze gebruiksvriendelijk te maken, maar met personal assistants die uitleggen hoe een computer werkt.
Ook hierin verschilt de psychologie van de dagelijkse praktijk. Al in 1985 hebben de psychologen Vroon en Draaisma (Vroon, P. & Draaisma, D. (1985). De mens als metafoor Over vergelijkingen van mens en machine in filosofie en psychologie. Baarn: Ambo) laten zien dat de mens in de geschiedenis een populaire metafoor is voor complexe zaken. Zij lieten echter ook zien dat deze metafoor niet zo slim is als je complexe zaken wilt begrijpen. Metaforen blijken ook niet zo’n slimme keuze te zijn wanneer je gebruiksvriendelijke apparaten wilt maken.
Deze decennia oude psychologische kennis is niet bemoedigend voor de hedendaagse smartridders.
Smart designers
Binnen 233 milliseconden kun je zien dat de ontwerpers van de smart handhelds dat zelf niet zijn. Het zijn geen handhelds maar handdrops. Ze lijken gemaakt om zo snel mogelijk uit de hand te vallen. Misschien hebben we geen slimme apparaten nodig maar slimme ontwerpers. Ontwerpers die niet alleen weten dat ’smart’ goed verkoopt maar die ook weten hoe je gebruikers smart kunt laten denken.
Smart gebruikers
Ruim twintig jaar geleden gebruikte men het woord ’smart’ niet, maar sprak men van ’automatisering’. Met software werden apparaten zo gemaakt dat de mens niet meer nodig was. Hij ging ’uit de loop’ zoals dat in het vak heet. De mens moest opdraven wanneer de automaat het niet begreep. Al snel bleek dat niet slim.
De ironie van automatisering is dat de gebruiker juist inzicht, overzicht en bedieningsroutine nodig heeft wanneer je smarte apparaat het zelf niet meer snapt. Juist dan moet de gebruiker weten wat er aan de hand is, wat er gedaan moet worden en op welk knopje je dan moet drukken. Dat je vooral gebruikers smart moet maken hebben een aantal jaren geleden enkele kerncentrales met een harde knal duidelijk gemaakt.
Hierbij wil ik (ik ben een niet-it’er die slechts interesse heeft voor ICT) de heer Verhoef een pluim geven voor het heldere en best wel kritische artikel. Iedereen vindt maar dat alles moet worden geautomatiseerd, maar als het bijv. mis gaat, snappen ze nog niet eens wat er mis gaat enz… (niet belemmerd door enige kennis van zaken noemen ze dat toch..?!) En dat is jammer.